0000009

nienie odpowiedniej siły dla ramienia dźwigni kikuta działającej na protezę. W czasie amputacji mięśnie ulegają przecięciu, tracąc swój obwodowy przyczep wraz z odjętym odcinkiem kości, a tym samym funkcja ich zostaje zniesiona. Mięsień pozbawiony możliwości wykonywania pracy ulega zanikowi. W związku z tym nie tylko obniża się sprawność funkcjonalna kikuta, lecz również zwiększają się trudności dopasowania leja protezy, bowiem zaniki mięśniowe odsłaniają wrażliwe na ucisk występy kostne, a tkanki miękkie nie chronią przed uciskiem naczyń i nerwów obwodowych. Dla uniknięcia tych przeszkód w protezowaniu i w celu uzyskania silnego, sprawnego i dobrze uformowanego kikuta coraz częściej zwraca się uwagę na zabezpieczenie przeciętych podczas amputacji mięśni przez stworzenie im nowych przyczepów na końcu kikuta, a tym samym wykorzystanie ich pracy w funkcji ruchowej kikuta.

c.    Kształt kikuta. Cecha ta ma nie mniejsze znaczenie od wymienionych poprzednio. Dobrze uformowany kikut powinien mieć kształt walca lub łagodnie zwężającego się, ściętego stożka. Kikut stożkowy charakterystyczny jest dla amputacji dokonanych w dzieciństwie. Tłumaczymy to szybszym wzrostem kości w porównaniu ze wzrostem tkanek mięśniowych miękkich oraz atrofią mięśni kikuta. Kikuty stożkowe spotykamy też po amputacjach u dorosłych, w przypadku gdy nie odtworzono przyczepów mięśniowych u osób w wieku podeszłym, nie usprawnianych, u których późno zastosowano protezę. Gorsze osadzenie takiego kikuta w leju powoduje zsuwanie się protezy i wymaga dodatkowych zawieszeń. Całkowita amputacja goleni w stawie kolanowym lub amputacja w obrębie dalszej nasady goleni dają kikut kolbowaty i niekosmetyczny, lecz dobrze znoszący obciążenia na swym końcu i stwarzający doskonałe warunki zawieszenia protezy przez domodelowanie leja. Kolbowatość, spowodowana obrzękiem tkanek miękkich na obwodzie kikuta, stanowi duża przeszkodę w dopasowaniu leja. Możemy jej zapobiegać przez odpowiednią pielęgnację kikuta, bandażowanie opaską elastyczną, a nawet stosowanie sztywnego opatrunku gipsowego bezpośrednio po amputacji. Bardzo niekorzystne warunki protezowania stwarza nadmiar tkanek miękkich na końcu kikuta (niedostateczna stabilizacja leja na kikucie, obrzęki).

d.    Wrażliwość powierzchni kikuta. Prawidłowo ukształtowany kikut nie powinien wykazywać wrażliwości na ucisk zarówno na swych powierzchniach bocznych, jak i na szczycie. Tkanka mięśniowa oraz skóra wraz z tkanką podskórną stanowią dostateczne zabezpieczenie przed uciskiem dobrze domodelowanego leja protezy. Ból odczuwany w tych warunkach wymaga przeprowadzenia badania lekarskiego dla wykrycia przyczyny dolegliwości. Przyczyną bólu mogą być m.in.: nerwiak, czyli bliznowate zgrubienie końca uciętego podczas amputacji nerwu, wyrosi kostna na końcu kikuta, blizna zrośnięta z kością, zmiany zapalne kości lub tkanek miękkich itp.

18

c. Zakres ruchów w zachowanych stawach. Pełny ruch w zachowanych stawach kończyny jest warunkiem dobrego wykorzystania protezy pod względem statycznym i dynamicznym. Ograniczenie zakresu zginania w stawie kolanowym lub biodrowym, przy możliwości pełnego ich wyprostu, może utrudniać użytkownikowi chodzenie, siadanie czy korzystanie ze środków lokomocji. Ograniczenie wyprostu w tych stawach, czyli przykurcz zgięciowy, pogarsza warunki statyczne i wymaga specjalnych dostosowań w budowie protezy, które zarówno wpływają ujemnie na jej wygląd kosmetyczny, jak i utrudniają zakładanie spodni.

Pielęgnacja kikuta

Pielęgnacja kikuta w okresie pooperacyjnym sprowadza się do kształtowania jego formy, zapobiegania powstawaniu obrzęków tkankowych i przykurczów w zachowanych stawach oraz zabezpieczenia pełnego zakresu ruchów, a także utrzymania dobrej sprawności mięśni. Po zaopatrzeniu w protezę głównym problemem pielęgnacyjnym staje się utrzymanie właściwej higieny kikuta przebywającego praWie cały dzień w leju protezy.

W pierwszym okresie po amputacji na skutek zwiotczenia mięśni oraz przeszkód w krążeniu obwodowym powstaje skłonność do tworzenia się obrzęków, głównie w obwodowej części kikuta. Przeciwdziałamy temu stosując leki, równomierny ucisk powierzchni kikuta za pomocą opaski elastycznej lub opatrunku gipsowego.

Opaskowanie rozpoczynamy zaraz po operacji, używając opaski elastycznej szerokości 10—15 cm, i stosujemy je do czasu ostatecznego uformowania kikuta oraz stabilizacji jego obwodów. W miarę potrzeby opaskujemy kikut na noc, nawet po zaopatrzeniu pacjenta w protezę.

Rycina 8 ilustruje sposób nakładania opaski elastycznej spiralnymi zwojami zachodzącymi na siebie, prowadzonymi od obwodu kikuta ku górze. Odwrotny kierunek nakładania zwojów może przyczynić się do powstania obrzęku na końcu kikuta. Opaskowanie wymaga dużej dokładności i nieraz kilkakrotnego przewijania w ciągu dnia. Niedokładnie założona opaska łatwo zsuwa się z kikuta.

Innym, coraz częściej stosowanym sposobem formowania kikuta jest wspomniana już proteza tymczasowa z lejem gipsowym, w której pacjent rozpoczyna chodzenie w możliwie najwcześniejszym okresie po amputacji. W miarę zmniejszania się obwodów kikuta zakładamy dodatkowe pończoszki lub po prostu wymieniamy lej na nowy. Proste konstrukcje rurowe protez tymczasowych są dostępne w kraju (produkują je Zakłady Sprzętu Ortopedycznego przy Stołecznym Centrum Rehabilitacji w Konstancinie) i powinny stanowić wyposażenie wszystkich oddziałów chirurgicznych, dokonujących amputacji kończyn dolnych. W najgorszym wypadku protezę tymczasową można skonstruować z leja gipsowego

2*

.19