01032012244

więc warunkiem efgktywńgści jęształcgnia^ są zróżnicowane L atrakcyjne formy_j:aj^ć_J_oparte główni^ na twórczych działa-nlach i sytuujące ucznia w roli wykonawcy utworów literackich. Skala możliwości jest tu bardzo szeroka: od tradycyjnych ćwiczeń w mówieniu i pisaniu, poprzez znane w szkole różne formy tea-tralizacji, do mało znanych i nie upowszechnionych wykonań po-zawerbalnych (formy ludyczne, rysunek, śpiew, zajęcia ruchowe itp.). Niezbędne ćwiczenia o charakterze umysłowym — procesy analizy — powinny być podporządkowane działaniom dziecka rozwijającym postawy twórcze.

2.    Proces kształtowania pojęć jest długotrwały, przy trudniejszych kategoriach rozciąga się na kilka lat. Każde pojęcie, które ma być ukształtowane, musi być poprzedzone ćwiczeniami wdrażającymi — „wprawkami ćwiczeniowymi” — prowadzonymi na materiale literatury dla dzieci i młodzieży. W kształceniu literackim podstawowym trzeba wyróżnić dwa etapy: propedeutyczny (kl. IV—V) i systematyczny (kl. VI—VHI). Różnią się one wyłącznie stosowanymi metodami. Na pierwszym etapie stosuje się „wprawki” i kształtuje pojęcia elementarne, na drugim — kiedy dziecko zaczyna już wkraczać w fazę myślenia pojęciowego — kształtuje się pojęcie naukowe, tzn. uczy się dostrzegania powiązań między poszczególnymi kategoriami, tak aby tworzyły one spójny system wiedzy. Warto dodać, że kształtowanie świadomości literackiej należy zaczynać u progu edukacji: tu mówimy o najniższych etapach kształcenia, na których pracują poloniści. Jednakże wstępne wprawki można i należałoby prowadzić już w nauczaniu początkowym i w przedszkolu ^ł.

3.    Kształtowanie pojęć powinno rozwijać się w kierunku o d ogólnego do szczegółowego. Oznacza to, że najpierw trzeba zarysować ramy ogólne, które stopniowo będą wypełniane szczegółową wiedzą. Z badań nad odbiorem literatury w szkole średniej wynika, że uczniom brakuje przede wszystkim pojęć ogólnoteoretycznych o istocie sztuki literackiej. Dostrzeżone mechanizmy odbioru, powtarzające się w badaniach prowadzonych z różnych punktów widzenia, dowodzą sensowności tej tezy; mi-metyzm, dosłowność, jednoznaczność interpretacji, alegoreza wy-

¹ Postulat taki wysuwa J. Papuzińska: Inicjacje literackie. Problemy pierwszych, kontaktów dziecka z książką. Warszawa 1981.