15079 s gli

Doliny. Są to wklęsłe formy terenu wcięte w wysoczyzny plejstoceńskie lub równiny. W niniejszym opracowaniu za doliny przyjęto jedynie obszary dużych form. Małe doliny -suche lub z ciekami w dnie wyłączono z rozważań. Tak więc do obszarów dolinnych zaliczono typowe doliny rzeczne z wyraźnie wykształconym płaskim dnem, a także pradoliny, doliny marginalne - stanowiące obniżenia, którymi odprowadzane były wody wzdłuż krawędzi lądolodu. Przy przejściu w obszar wysoczyzn, zbocza dolin mają zazwyczaj wyraźnie zaznaczone terasy rzecznolodowcowe (sandrowe lub kemowe). Zasadniczym elementem dolin rzecznych są obszary teras nadzalewowych będące dawnymi akumulacyjnymi poziomami den rzecznych, które obecnie znajdują się kilka lub kilkanaście metrów powyżej współczesnego dna doliny. Właściwe dna doliny stanowią obszary teras zalewowych będących terenami współcześnie zalewanymi przez wody powodziowe

W obrębie wysoczyzn łub dolin znajdować się mogą większe tereny zajęte przez formy odbiegające swym pochodzeniem od zasadniczego typu genetycznego rzeźby. I tak występować mogą obszary równin bagienno-torfowych, czy też rozległe obszary pól wydmowych. W opracowaniu formy te potraktowano jako obszary inne morfogenetycznie.

Przyjęto, że na Niżu Polskim typ genetyczny rzeźby stanowi podstawę wydzielenia odrębnych jakościowo obszarów geologiczno-inżynierskich. Wyodrębniono następujące obszary: wysoczyzny moreny czołowej, wysoczyzny moreny dennej, wysoczyzny zaburzone glacitektonicznie, wysoczyzny kemowe, wysoczyzny sandrowe, równiny zastoiskowe, terasy nadzalewowe, terasy zalewowe, pola wydmowe, równiny bagienno-torfowe. /    ,

3.1.2. Strefa wyżynna

Polska strefa wyżynna z punktu widzenia geomorfologicznego identyfikowana jest z regionem o rzeźbie z deniwelacjami w strefie krawędziowej i dolinnej 50 - 100 m. Odmienny wiek i charakter podłoża gruntowego oraz inne procesy geodynamiczne powodują, że w strefie wyżynnej Polski w sposób zasadniczy rzeźba różni się od typowej dla strefy niżowej. Dominują tu rozlegle wzniesienia położone na wysokości rzędu 180 - 300 m n.p.m. (a czasem i wyżej), które zbudowane są z gruntów skalistych. W odróżnieniu od wysoczyzn strefy niżowej, te formy wypukłe na wyżynach określane są jako wyniesienia. Wyraźnie wyodrębniające się stoki wyniesień łączą je z otaczającymi dolinami i kotlinami. Lokalnie występować może pasmowy układ wyniesień charakterystyczny w zasadzie tylko dla strefy górskiej. Taki typ rzeźby spotykany jest w regionie świętokrzyskim oraz częściowo na Roztoczu.

3.1.3. Strefa górska

Strefa górska wyróżnia się od omówionych poprzednio stref znacznymi wysokościami bezwzględnymi, znacznymi deniwelacjami oraz dużymi nachyleniami powierzchni terenu, Strefa ta uformowana została w wyniku złożonych procesów górotwórczych (orogenicznych), które spowodowały silne zdeformowanie potężnego kompleksu mas skalnych oraz wypiętrzenie górotworu. Późniejsze zróżnicowane regionalnie tektoniczne ruchy pionowe spowodowały wyniesienie jednych części górotworu i obniżenie drugich. Uformowane

zostały systemy pasm górskich, kotlin oraz szerokich dolin. Silne zróżnicowanie lokalny^ baz erozyjnych wywołało energiczne procesy erozji wgłębnej i uformowanie głębokich dołii W wyniku intensywnego procesu denudacji następowało niszczenie stoków i zboczy. Obeęh charakter ich profili uzależniony jest od intensywności i cykliczności pionowych ruchjói tektonicznych oraz odporności i układu zdeformowanych kompleksów skalnych budującyc poszczególne pasma górskie.    i

3.2. Typy morfometryczne rzeźby

Cecha ta informuje o ogólnym charakterze rzeźby na danym terenie morfogenetycznymj Poniżej skoncentrowano się tylko na morfometrycznej ocenie rzeźby terenów strefy niżową Cechy morfometryczne rzeźby strefy wyżynnej i górskiej podane zostały tylko w sposóij opisowy w rozdziale 8 i 9.

Dla strefy niżowej odrębnie przedstawiono cechy wysoczyzn i dolin. Typologią odnoszącą się do wysoczyzn przyjęto wg A. Basalykasa (za L. Kozackim et al. 1970). Opieri się ona na wysokościach względnych form rzeźby terenu, spadkach powierzchni terenu oraj długości podstawy elementu danej formy. W uproszczeniu można wydzielić rzeźbę o typii równinnym, falistym, pagórkowatym i wzgórzowym (rys. 3.1).    j

długość podstawy w m

Rys. 3.1. Cechy morfometryczne obszarów wysoczyznowych wg A. Basalykasa (za L. Koza et al (1970)). W procentach podane jest nachylenie powierzchni terenu: M - mikroizeźba nier wana, R-równina; Rzeźba: Fdp - falista drobnopromienna, Fwp - falista wielkopromi Pdp - pagórkowata drobnopromienna, Pwp - pagórkowata wielkopromienna, Wdp - > drobnopromiennych, Wwp - wzgórz wielkopromiennych, □ - pola nie opisane nie są typowe

obszarów wysoczyznowych