010

18 alfabetyzacja

tradycyjnym; nazwa pochodzi od dwu pierwszych liter a. greckiego: alfa, bila; polskie abecadło — od liter a, b, c, d. Podstawę większości współczesnych systemów pisma stanowi a. łaciński, składający się z 23 znaków; jednym z pochodnych od niego alfabetów jest a. polski o 37 znakach (w tym 4 dwuznakach). Obok a. zwykłego jest wiele a. specjalnych, np. a. Braille’a dla niewidomych, a. Morse’a, a. semaforowy i inne.

alfabetyzacja, elementarna działalność oświatowa zapewniająca analfabetom opanowanie umiejętności czytania, pisania i liczenia.

alfabetyzacja funkcjonalna, nauczanie analfabetów posługiwania się pismem i drukiem jako środkami porozumiewania się i wdrożenie ich do zdobywania wiedzy bezpośrednio im potrzebnej w życiu i w pracy zawodowej (np. wiedzy agrotechnicznej przez rolników), korzystnie wpływającej na zmiany w środowisku węższym i szerszym oraz na rozwój osobowości. A.f. zapobiega powrotnemu analfabetyzmowi, staje się odskocznią do -* kształcenia ustawicznego, a jednocześnie czynnikiem wpływającym na wzrost wydajności pracy i dochodu narodowego.

algebra -• matematyka w szkole.

algorytm (łac. algorithmus — od przydomka matematyka arabskiego al-Chwirizmi], niezawodny przepis postępowania umożliwiający rozwiązywanie wszystkich zadań danego typu. A. jest planem kolejnych czynności, które może wykonywać człowiek lub maszyna. Przykłady a.: układ czynności przy wyprowadzaniu pierwiastka kwadratowego, znajdywanie największego wspólnego dzielnika dwu liczb naturalnych, znajdywanie pierwiastków rzeczywistych równania kwadratowego.

alienacja (łac. alienus— obcyj, wyobcowanie; traktowanie przez wytwórcę produktu własnej pracy jako czegoś obcego i wrogiego. Według Marksa i Engelsa w ustroju kapitalistycznym takiemu wyobcowaniu ulega całokształt wytworzonych przez ludzi stosunków społecznych. W tych warunkach następuje dehumanizacja jednostki ludzkiej, wzrasta poczucie samotności i bezsilności ludzi wobec świata własnych wytworów. Siłą wyzwalającą człowieka z takiej a. jest proletariat; tworzony przezeń ustrój sprawiedliwości społecznej umożliwia ukształtowanie takich warunków, jakie sprzyjają harmonijnemu rozwojowi osobowości ludzkiej, nabywaniu przez człowieka wiedzy o całokształcie życia społecznego i o własnych związkach z tym życiem.

alloccntryzm (zachowanicalloccntryczne)(łac. alius — inny], zachowanie, którego celem jest dostarczenie korzyści innej osobie.

Alt Robert (ur. 4 IX 1905 w m. Wrodaw w NRD), historyk wychowania i pedagog w NRD; profesor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Berlinie, a następnie w Uniw. Humboldta w Berlinie i dziekan Wydziału Pedagogicznego, doktor honoris causa tej uczelni; członek Niemieckiej Akad. Nauk i Akad. Nauk Pedagogicznych NRD. Zajmuje się zagadnieniami historii wychowania i pedagogiki ogólnej oraz jej społecznych uwarunkowań w różnych epokach historycznych — ze szczególnym uwzględnieniem Komeńskiego i jego epoki. Główne prace: Die Industrie schulert (1948), Postępowy charakter pedagogiki Komeńskiego (wyd. poi. 1957), Wychowanie u ludów pierwotnych (wyd. poi. 1960), Bilderatlas zwr Schul- und Erziehungsgeschichte (t. 1 1960, t. 2 1965), Erziehung und Gesellschaft (1975), Bildungsmonopol (1978).

altruizm [łac. alter — inny, drugi], bezinteresowna życzliwość i troska okazywana innym ludziom, życzliwe zainteresowanie ich sprawami, kłopotami i powodzeniem; przeciwieństwem a. jest -* egoizm. A. jest cechą nabywaną od najwcześniejszych lat pod wpływem odpowiedniego oddziaływania wychowawczego, gdy dzieci dowiadują się o potrzebach innych ludzi, gdy się uczą pomagać innym, stawać w obronie słabszych, a zarazem pokonywać własne skłonności egoistyczne. W okresie dojrzewania te cele stają się coraz dalsze, zaczynają obejmować sferę wychowania moralno-idcowego i sięgać do takich wartości, jak szczęście innych ludzi i dobro społeczeństwa.

ambicja (łac. ambitio — żądza uznania], postawa człowieka oparta na silnym poczuciu godności osobistej, na stawianiu sobie trudnych celów życiowych i dążeniu do ich realizacji; stała chęć osiągania sukcesów i uznania. We wczesnym dzieciństwie a. przejawia się jako silna tendencja do samodzielności („ja sam...”), jest też czynnikiem sprzyjającym rozwojowi woli. Do pełnego rozwoju a. dochodzi w okresie dorastania, szczególną trudność wychowawczą stanowi wtedy takie kształtowanie ambicji, aby nie przerodziła się w przedwczesną „dorosłość” i przesadne mniemanie o własnych możliwościach, jak też aby nie pozostała niedorozwinięta, co może prowadzić do braku wiary we własne siły.

ambiwalencja [łac. ctmbo — obaj, valens, taleniis — mocny, skuteczny], równoczesne doznawanie przeciwnych uczuć w stosunku do tej samej osoby, czynności lub rzeczy, np. pociągu i niechęci, zapału i rezygnacji, uwielbienia i pogardy. A. pojawia się zarówno u dzieci, jak i u dorosłych, jej występowanie zależy zarówno od przedmiotu a., który może mieć dobre i złe strony, jak i od stanu psychiki podmiotu.

amnezja [gr. a — nic, mnestis — pamięć], zaburzenie czynności pamięci, częściowe lub całkowite, uniemożliwiające odtworzenie znanych słów, zdarzeń, doświadczeń. A. całkowita występuje rzadko, natomiast a. częściową spotyka się niekiedy w nerwicach, w stanach emocjonalnych, zwłaszcza przy silnych wzruszeniach; jedną z odmian a. częściowej jest a. kompleksowa, zależna od silnego, przykrego przeżyćia, może ona pojawić się np. jako skutek bardzo silnych przeżyć egzaminacyjnych.

analfabetyzm (gr. analphabetos — nic znający liter], zupełny brak umiejętności czytania i pisania, a często oprócz tego brak umiejętności wykonywania czterech elementarnych działań arytmetycznych u osób powyżej ustalonego