0191

na tym, że osoba będąca adresatem normy prawnej i normy moralnej nie może spełnić obu tych norm, ponieważ zrealizowanie normy prawnej jest zarazem naruszeniem normy moralnej, a zrealizowanie normy moralnej jest naruszeniem normy prawnej. Konflikty prawa i moralności mogą być następstwem narzucania społeczeństwu norm prawnych przez władze okupacyjne, przez prawodawcę, który nie respektuje norm moralnych rozpowszechnionych w danej społeczności lub nie szanuje przekonań moralnych mniejszości. Konflikty te mają niekiedy charakter dramatyczny, jak w przypadku prawnej dopuszczalności eutanazji i moralnego nakazu szanowania ludzkiego życia.

Moralne usprawiedliwienie naruszenia prawa

Konflikty, o których mowa, rozwiązuje się inaczej w przypadku, gdy stoi się na stanowisku walidacyjnej rozdzielności norm prawnych i norm moralnych, a inaczej, gdy uznaje się pogląd o walidacyjnej zależności norm prawnych od norm moralnych. W tym pierwszym przypadku uważa się, że niezgodność normy prawnej z elementarną normą moralną usprawiedliwia moralnie nieposłuszeństwo wobec niesłusznej normy prawnej, a postępowanie zgodne z taką normą prawną nie uchyla moralnej odpowiedzialności za nie. Natomiast nie uważa się, iżby niezgodność normy prawnej z normą moralną uchylała prawny obowiązek realizowania owej normy.

We współczesnych demokratycznych systemach prawnych próbuje się jednak, na różne sposoby, rozwiązywać lub co najmniej łagodzić ewentualny konflikt między normami prawnymi a normami moralnymi.

Po pierwsze, w pewnych przypadkach dopuszcza się zwolnienie adresata normy prawnej niezgodnej z uznawaną przez niego normą moralną, z określonego obowiązku prawnego przez zastąpienie go innym obowiązkiem (np. osobom, które ze względu na uznawane normy moralne nie chcą odbywać służby wojskowej z bronią w ręku, stwarza się możliwość służby zastępczej polegającej na pracy w określonych instytucjach publicznych).

Obywatelskie

nieposłuszeństwo

Po drugie, normy prawne demokratycznego państwa stwarzają możliwość uprzywilejowanego traktowania osób, które kierując się motywacją moralną (a także religijną lub polityczną), uchylają się od spełnienia obowiązków prawnych. Tak dzieje się w przypadkach obywatelskiego nieposłuszeństwa, które polega na tym, że jednostka w sposób pokojowy (tzn. bez użycia przemocy) i publiczny narusza normy prawne uważane przez nią za niesłuszne, mając na celu zmianę prawa (lub sposobu jego stosowania) i przejawiając przy tym gotowość poniesienia za swój czyn odpowiedzialności prawnej.