0285

nego (prężności) tego gazu. Dła oceny rozpuszczonych objętości różnych gazów należy oprócz temperatury i ciśnienia parcjalnego znać jeszcze ich współczynniki absorpcji. Współczynnik absorpcji jest to liczba cm³ gazu rozpuszczająca się w 1 cm³ cieczy, gdy prężność tego gazu wynosi 1 atm. Dla krwi (w temperaturze ciała) współczynniki absorpcji najważniejszych gazów w ustroju wynoszą: 0₂ — 0,023, N₂ — 0,012, C0₂ — 0,520. Przy spadku ciśnienia powietrza zmniejszają się również ciśnienia parcjalne poszczególnych jego składników i w tych warunkach mogą pozostać rozpuszczone we krwi i w tkankach już tylko odpowiednio mniejsze objętości tych gazów. Nadmiar gazów, zwłaszcza azotu, wydziela się wówczas w postaci pęcherzyków, podobnie jak w musującym płynie po otwarciu butelki. Przy dostatecznie szybkim i dużym (o ponad 50%) spadku ciśnienia pęcherzyki gazów czopują małe naczynia krwionośne tworząc embolie, czyli zatory gazowe (zwane też powietrznymi). Zjawisko tworzenia się embolii gazowych nazywane jest aerocmboliz-mem. W lotnictwie prowadzić może do zwykle niegroźnych objawów, jak np. bóle stawów. Znacznie większą rolę odgrywa aeroembolizm w warunkach podwodnych, gdyż występujące tam różnice ciśnień mogą być bardzo duże.

Ebulizm. Ciśnienie panujące na wysokości około 19 km jest już tak niskie, że temperatura wrzenia wody jest równa temperaturze ciała. Występuje wówczas zjawisko wrzenia wody w tkankach, zwane cbulizmem, które stwierdzić można stosunkowo łatwo u niektórych zwierząt doświadczalnych w komorach ciśnieniowych. U człowieka ma ono małe znaczenie, gdyż głównym niebezpieczeństwem jest niedotlenienie, powstające już na niższych wysokościach.

Działanie biochemiczne obniżonego ciśnienia (działanie hipoksyczne). Niedotlenienie — hipoksja. Działanie biochemiczne obniżonego ciśnienia na organizm związane jest przede wszystkim z powinowactwem chemicznym tlenu do hemoglobiny. Nazywane jest ono częściej hipoksycznym, gdyż polega na wywoływaniu w ustroju niedotlenienia, czyli hipoksji (dawniej zwanej anoksją). Działanie hipoksyczne spowodowane jest zmniejszeniem się cząstkowego ciśnienia tlenu, zachodzącym wraz z obniżaniem się ciśnienia atmosferycznego. Dochodzi wówczas do zmniejszenia ilości tlenu związanego z hemoglobiną i dostarczanego z krwią tkankom. Hipoksja wywołuje wiele zmian w ustroju, głównie o charakterze adaptacyjnym, na drodze całego szeregu reakcji nerwowych i humoralnych. Stwierdza się wówczas m. in. zwiększenie wentylacji płucnej, przyspieszenie akcji serca, wzrost liczby erytrocytów i hemoglobiny, upośledzenie trawienia, zaburzenie koordynacji ruchów, zmiany psychiczne. Bardzo silne niedotlenienie prowadzi do drgawek, porażeń, utraty przytomności i nawet do śmierci, która u osób nie zaadaptowanych i nie zabezpieczonych występuje zwykle powyżej 7000 m n.p.m. Tlen podawany pod ciśnieniem panującym w otoczeniu przeciwdziała objawom niedotlenienia tylko do wysokości około 15 km.

Działanie hipoksyczne obniżonego ciśnienia atmosferycznego omawiane jest dokładniej w podręcznikach fizjologii i fizjopatologii.

15.3.2. Wpływ podwyższonego ciśnienia (hiperbarii)

Ciśnienie w wodzie, wskutek jej minimalnej ściśliwości, wzrasta liniowo wraz z głębokością o około 1 atm na każde 10 m, przy czym dokładna wartość zależy od gęstości wody. Człowiek przebywający w warunkach podwodnych, np. nurek, na ogół oddycha powietrzem lub mieszankami oddechowymi pod ciśnieniem panującym na danej głębokości i działającym na całą powierzchnię ciała.

19*

291