030 031

ROZDZIAŁ III

ORGANIZACJA I KIEROWANIE W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

Literatura — Dawtdowia W, Zagadnienia teorii organizacji I kierowania w administracji państwo we). Warszawa 1972: Homplewicj /. Teoria organizacji i kierownictwa. Katowice 1979: JelowIckIM. Nauka administracji. Warszawa 1987: /dowlekł M . Organizacja 1 kierownictwo w administracji pu-Wianej. Płock 1994: /ełowfcklM. TCorla organizacji 1 kierowania. Lublin 197S: Jelowickl M. Kietun W. Leońsk! Z Ostapczuk B TCotla organizacji I kierownictwa Warszawa 1979: KMun W Wstęp do teorii organizacji! zarządzania. Warszawa 1980: Kowalewski S. Nauka o administrowaniu Warszawa 1982: Kowalewski S. Przełożony - podwładny. Warszawa 1970: Kowalewski S.. Tkorla struktury administracji państwowej. Warszawa 1973: KumałJ.. Zarys teorii organizacji 1 zarządzania. Warszawa 1969: Leońskl /..Nauka administracji Warszawa 1979: ŁętowskSJ.. Polecenie służbowe w administracji Warszawa 1974: OUć/K. Strategia organizacji. Warszawa 1998: fssaolowskl T„ Mata encyklopedia prakseologii i teorii organizacji. Wrocław 1979: Stefaniuk M.. Wybrane zagadnienia mylił organizatorskiej Lublin 2000: Stoner/AK. WankelCh.. Kierowanie. Warszawa 1992: Wawrzyniak B.. Organizacja formalna zakładu pracy. Warszawa 1972: Wołoch/. Podstawowe wiadomości z nauki administracji Wrocław 1968: ZdybM. Organizacja 1 zarządzanie. Lublin 1993: Zieleniewski/.. Organizacja zespołów ludzkich-wstąp do teorii organizacji i kierowania. Warszawa 1976.

Słowo .organizacja' rozumiane jest bardzo różnie. ale najczęściej oznacza Insty- I tucjąlub grupę funkcjonalną (np. przedsiębiorstwo, szpital, drużyna piłkarska) oraz II proces organizowania (np. podział pracy, zapewnienie równowagi między stabilno- || ścią a zmianami). Organizowanie, będąc dostosowywaniem struktur organizacji do j jej celów, zasobów i otoczenia. |est procesem złożonym 1 wieloetapowym, w którym najczęściej wyróżnia się plęi etapów: 1) ustalenie celu całej pracy. 2) podział pracy. 1 3) łączenie pracy. 4) koordynację. 5) sprawdzanie skuteczności. Struktura organlza- | cyjna )est układem 1 wzajemną zależnością między częściami składowymi oraz stanowiskami. Teoria łączy powstanie i rozwój cywilizacji z podziałem pracy. Wydajność pracy wynikająca ze specjalizacji pracy dała ludzkości zasoby potrzebne do rozwoju ] szeroko rozumianej oświaty, nauki i sztuki. Wyspecjalizowany podział pracy umożliwia zdobycie umiejętności i biegłości w indywidualnych funkcjach roboczych. Oczywiste zalety specjalizacji mogą się w określonych warunkach 1 sytuacjach stawaC żró- | dtem powstawania alienacji oraz dehumanizacji pracy.

Pizy projektowaniu zadań wyróżnia się głębię i zakres. Głębia to stopień możliwości kontrolowania własne) pracy. Sztywne normy odnoszące się do rezultatu pracy, jej metod i przebiegu, wyznaczone ptzez kierownika zmniejszają głębię, a swoboda np. w regulowaniu tempa i metod pracy głębię zwiększa. Zakres zadań to liczba operacji składających się na określone zadania I częstotliwość powtarzania się cyklu pracy. Im liczba operacji jest mniejsza i większa liczba powtórzeń, tym mniejszy jest zakres zadań. Za-

kres zadań ściśle łączy się ze zróżnicowaniem i liczbą umiejętności potrzebnych do wywiązania się z nich. Teoria podkreśla, że odpowiedzialność i zrozumienie celów oraz wyników pracy przyczyniają się do motywacji i zadowolenia z pracy. Skrajne upraszczanie pracy łączy się zazwyczaj z monotonnośdą I brakiem zadowolenia. Z punktu widzenia człowieka zalety specjalizacji wiążące się ze sprawnością i wydajnością często tracą na znaczeniu. Wielka I drobiazgowa specjalizacja może okazać się kosztowniejsza niż specjalizacja ogólna. Rozszerzenie pracy to zwiększenie zakresu zadań. Wzbogacenie pracy to swoboda tempa I sposobów pracy, łącząca się najczęściej ze zwiększeniem motywacji i zadowolenia. Departamentallzacja polega na rozdzieleniu I grupowaniu podobnych lub logicznie powiązanych prac. Schemat organizacyjny ukazuje sformalizowaną strukturę. Tzw. struktura macierzowa łączy zespoły problemowe z wydziałami funkcjonalnymi. Pracownicy podlegają jednocześnie kierownikom funkcjonalnym 1 problemowym. Organizacje formalne współistnieją z nieformalnymi i wzajemnie na siebie oddzlaływują. Prawidłowe struktury powinny uwzględniać różne aspekty organizacji. Jak np.: dążenia i możliwości, technologię, strategię 1 taktykę działań, konieczność wprowadzania zmian 1 zalety stabilizacji.

Teoria organizacji zwraca uwagę na rozpiętość kierowania rozumianą Jako liczba komórek organizacyjnych lub stanowisk pracy bezpośrednio podległych Jednemu organowi kierowniczemu. Liczba 1 rodzaj stosunków zachodzących między przełożonym a podwładnym oraz między samymi podwładnymi Jest uważana za podstawowy czynnik rzutujący na rozpiętość kierowania (zasięg). Optymalna rozpiętość istnieje wtedy, gdy zespół Uczy tyle osób. iloma można efektywnie kierować. Wysokie kwalifikacje szefa rozszerzają potencjalną rozpiętość, a niskie kwalifikacje podwładnych Ją zmniejszają. Przekroczenie rozpiętości tworzy spiętrzenie kierowania. RozpiętoŚC mniejsza niż potencjalna powoduje niedociążenia kierownictwa, przejawiające się np. w biurokratyzowaniu działań czy hiperkontroli. Sprawna łączność umożliwia zwiększenie rozpiętości.

\ Rozpiętość kierowania zależy m.in. od struktur organizacyjnych. Teoria wyróżnia przede wszystkim struktury smukłe, charakteryzujące się dużą ilością szczebli kierowania i małą ilością stanowisk pracy umiejscowionych na Jednym szczeblu, oraz struktury płaskie, posiadające małą llośC szczebli kierowania, ale skupiające większą ilość osób pracujących na każdym z nich.

Obok formalnych struktur smukłych I płaskich oraz prostych i funkcjonalnych teoria wyróżnia struktury nieformalne, oparte na Istnieniu grup I powiązań nieformalnych w organizacji. Są one dopuszczalne. Jeśli ułatwiają realizację, w prawnych formach działania, zadań stojących przed organizacją.

Organizacja łączy się ściśle z kierownictwem, które Mary Parker Follet definiowała Jako sztukę realizowania czegoś za pośrednictwem innych ludzi I podkreślała, te kierownicy osiągają cele organizacji powodując wykonanie potrzebnych zadań przez innych, a nie drogą wykonywania tych zadań przez nich samych. Ustawodawca polski często używa słowa .kierowanie' (np.: .Rada Ministrów kieruje całością administracji rządowej', .wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy'). Kierowanie fest procesem planowania, organizowania, przewodzenia i kontrolowania działalności członków

31