036 037

ROZDZIAŁ IV

ZAGADNIENIA WŁADZY W REALIZOWANIU ZADAŃ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

Literatura — Baszkiewicz];, Wiadra. Wrocław 1999; Bon Le. Psychologia tłumu, Warszawa 1996; Brand P. Rozkosze demokracji, Warszawa 1995: Canetet E.. Masa 1 władza. Warszawa 1996: Claldl• nl R„ Wywieranie wpływu na ludzi, Gdańsk 1996: Ehrllch S.. Władza i interesy, Warszawa 1967: Georgia/., Socjologia władzy. Warszawa 1933: MączakA., Rządzący 1 rządzeni. Warszawa 1986: Opałek K. (red ). Elementy teorii polityki. Warszawa 1989: Parkinson J.R.. Jak spowodować, by Inni robili to, co chcesz. Warszawa 1999: Ryszka F. Wstęp do nauki o polityce. Warszawa 1978: Seldler G.L. O istocie 1 akceptacji władzy państwowej. Lublin 1995: Soldler G.L. O istocie władzy państwowej. Kraków 1946, SaroSchkJ,, Decentralizacja administracji. Warszawa 1960: StonerJ.A. F. Wankel eh.. Kierowanie. Warszawa 1992: Szrenlawskl/., Niektóre problemy zjawiska władzy [wij ZN Filii UMCS w Rzeszowie 1971. nr 1: Szrenlawskl /.. Wybrane problemy istoty 1 zasad funkcjonowania władzy [w:J AUWr Prawo 1990. nrCŁXVIlI: Wesołowski W.. Klasy, warstwy, władza. Warszawa 1977: Wiatr Socjologia polityki. Warszawa 1999: Wiatr/./.. Socjologia stosunków politycznych. Warszawa 1997: Zamkowskl W. Dyktatura, suwerenność, demokracja, Wrocław 1974.

Problematyka władzy jest ściśle związana z realizowaniem zadali administracji publicznej. Liczne przepisy używają słowa .władza' (np. art. 10 Konstytucji z 1997 roku stwierdza .Władzę ustawodawczą sprawują Sejm 1 Senat, władzę wykonawczą Prezydent Rzeczypospolitej i Rada Ministrów, a władzę sądowniczą sądy I trybunały"). często z przymiotnikiem np. publiczna, zwierzchnia, ustawodawcza, sądownicza. rodzicielska. Teoria stosunku admtnistracyjnoprawnego podkreśla występujący w nim element wladczoścl 1 nierdwnorzędnośd stron. Kierownik zakładu administracyjnego wykorzystuje w swoim działaniu tzw. władztwo zakładowe, umożliwiające jednostronne uregulowanie obowiązków użytkowników zakładu i egzekwowanie posłuszeństwa wobec osób nawet tylko czasowo znajdujących się na terenie zakładu. Przewidziana w przepisach możliwość czy konieczność stosowania przymusu przez organy administracyjne jest spotykana bardzo często. Istotą kierowania jest skuteczne osiąganie celów, a kompetencje kierownicze to obowiązki I przede wszystkim uprawnienia władcze. Trudno sobie wyobrazić realizację zadań administracji (np. wydawanie decyzji) bez istnienia elementu władzy.

Z problemami władzy spotykamy się zawsze I na każdym kroku. Określone elementy władzy dostrzegamy w śwlede zwierzęcym, rodzinie, grupie społecznej i oczywiście organizacji: to ostatnie, łącząc się ściśle z nauką administracji, dotyczy funkcjonowania administracji najbardziej. Jednostki posiadające zdolność narzucania np. silą czy sprytem swego przewodzenia realizują władzę. Władza jest głównym zagadnieniem polityki I prawa, podstawowym problemem nauk społecznych oraz teorii

Zifpdnlentiwkdiywmlaourinluudjntdmlnlitncttpublltinel

organizacji i zarządzania. Władzą, szczególnie polityczną, czy w dosłownym sensie paAstwową. zajmują się rólne dyscypliny od kilku tysięcy lat Elementarna, trzy-czlonowa definicja państwa na pierwszym miejscu stawia władzę, na drugim - ludność. a na trzecim - terytorium. Wybitne umysły wszystkich epok zajmowały się analizą władzy. Tak jest i dziś. a Śmiało można przypuszczać, te podobnie będzie w przyszłości bliższej i dalszej.

Władza - jako zjawisko społeczne - pozostaje w Ścisłym związku z konfliktem wynikającym z podziału dóbr. Zbyt mała iloSC dóbr materialnych oraz aspiracje do zapewnienia uprzywilejowanej pozycji w dystrybucji, rodzące konflikty Interesów wymagają instytucji władzy. Dla utrzymania jednych w stanie uprzywilejowania, a drugich - upośledzenia potrzebna jest sita. Zapewnienie Stabilności układu społecznego. czyli chronienia panowania Jednej ze stron, czy w następnych okresach - zadaniowy aspekt władzy to problemy z reguły najważniejsze i decydujące.

Genezę władzy tłumaczy się najczęściej na przykładzie powstania państwa i konieczności utrzymania takiego a nie Innego podziału dóbr. Różne poglądy, np. związane ze św. Tomaszem z Akwinu, który twierdził, że wszelka władza pochodzi od Boga. czy Mao Tse-tungiem. mówiącym, że władza .rodzi się z lufy karabinu*, czy też z autorami upatrującymi jej pojawienia i potrzeby istnienia w rozwoju społecznym. w koniecznym podziale ról społecznych, w zapobieganiu chaosowi itd.. spotykane są bardzo często.

Istnieją różne definicje władzy. Najczęściej określa się ją jako możność wywierania wpływu na Innych, ale dla bliższego uświadomienia sobie tego skomplikowanego zjawiska, tak istotnego dla całokształtu funkcjonowania administracji (.imperium administracyjne*), można dodać, że dziś wyróżnia się sześć podstawowych typów definicji:

a)    behawioralne - władza jest szczególnym typem zachowania, polegającym na możliwości modyfikowania zachowania Innych w pożądany sposób.

b)    teleologiczne — spełnienie pewnych celów, wytwarzanie zamierzonych skutków, zdolność do realizacji określonych interesów w łonie systemu.

c)    Instrumentalne - możliwości stosowania szczególnych środków, a zwłaszcza przemocy.

d)    strukturalne - ujmujące władzę jako pewnego rodzaju stosunek między rządzącymi a rządzonymi.

e)    wpływu - utożsamiające władzę z wywieraniem wpływu na Innych.

0 konfliktowe - upatrujące Istoty władzy w możliwości podejmowania decyzji regulujących rozdział szeroko rozumianych dóbr w sytuacjach konfliktowych. Definicje te łączą się 1 zazębiają w niektórych fragmentach, ale można zauważyć, że każda z nich koncentruje uwagę na jakimś Istotnym aspekcie zjawiska władzy. Definicje nie akcentujące społecznego konfliktu podkreślają z reguły problematykę realizowania zadań w Imieniu całego społeczeństwa, uwypuklając zdolność i możliwość pełnienia ważnych społecznie zadań.

Władza, aby być skuteczną, musi mleć realny wpływ na zachowanie Innych. Wyróżnia się najczęściej trzy podstawowe sposoby nakłaniania do posłuchu: a) prze-

37