054 4

Zmienność zawartości składników użytkowych w roślinach i surowcach 45

roślin zielarskich ma nie tylko możliwości podniesienia i utrwalenia istniejących już właściwości roślin, ale i stworzenia nowych odmian o składzie chemicznym, mającym duże znaczenie praktyczne dla lecznictwa i przemysłu. Na skutek hodowli można zmienić w kierunku pożądanym jakość składników użytkowych w roślinie. Przykładem może być wyhodowana w ZSRR nowa odmiana mięty, zawierająca znaczne ilości linalolu, głównego składnika olejku lawendowego; bazyłia (Ocimurn gratissimum) o dużej zawartości eugenolu — głównego składnika olejku goździkowego — dzięki czemu stała się możliwa produkcja tego cennego olejku w warunkach umiarkowanego klimatu.

ZMIENNOŚĆ ZWIĄZANA ZE WZROSTEM I ROZWOJEM ROŚLINY

Organizm roślinny, podobnie jak wszystkie organizmy żywe, przechodzi w ciągu swego życia przez kolejne fazy rozwoju. Pospolicie mówimy, że organizm rodzi się, dojrzewa, starzeje się i umiera. Poszczególne fazy rozwojowe rośliny charakteryzują się właściwym im składem chemicznym, występowaniem względnie zanikaniem pewnych związków chemicznych.

Również tempo rozwoju poszczególnych organów jest różne. Poszczególne organa rozwijają się i starzeją jakby we własnym rytmie, jakkolwiek proces ten zachodzi na tle rozwoju całej rośliny. Na przykład u większości roślin wiek liścia zamknięty jest w ramach jednego sezonu wegetacyjnego, gdy tymczasem wiek rośliny, jak np. drzewa, jest znacznie dłuższy. Kwiaty żyją jeszcze krócej, bo kilka dni, a czasem tylko kilka godzin; wiek korzeni jest zazwyczaj tak długi, jak wiek rośliny; okres życia nasion przekracza zazwyczaj życie rośliny macierzystej.

W. Strażewicz, zasłużony badacz polski w tej dziedzinie, wyróżnia organa roślinne o tak zwanej dojrzałości dynamicznej, jak liście i kwiaty, w których procesy życiowe przebiegają bardzo intensywnie i zmiany składu chemicznego zachodzą szybko i w sposób widoczny, oraz organa o tzw. dojrzałości statycznej, jak np. nasiona i owoce, w których procesy biochemiczne zachodzą niezwykle wolno i których skład chemiczny, praktycznie biorąc, prawie się nie zmienia.

Rozpatrzmy dla przykładu zależność między wiekiem liści a plonem masy oraz zawartością i jakością ciał czynnych. Stosunkowo dużo doświadczeń na ten temat przeprowadzono z roślinami olejkowymi. Wymienić tu można doświadczenie wykonane przez W. Strażewicza (48) i jego współpracowników z miętą pieprzową.

Rośliny zebrano tuż przed kwitnieniem i natychmiast po zbiorze rozdzielono liście na trzy grupy w zależności od wieku. Analizę materiału ilustruje tabela 4.

Jak widzimy, najwyższy procent olejku mają liście młode; nie one jednak dają najwyższy plon olejku, gdyż mają zbyt małą masę, lecz liście