068 069

Rozdział VI

scowych 1 wzmocniła nadzór rządu, realizowany przez starostów, wojewodów oraz ministra spraw wewnętrznych, nad jego działalnością. Związek Rewizyjny Samorządu Terytorialnego. którego prezesa powoływał premier na wniosek ministra spraw wewnętrz-nych, kontrolował gospodarkę finansową samorządów i ich związków.

Po wyzwoleniu Polski w łatach 1944-1945 spod okupacji, opierając się na podstawowych założeniach Konstytucji marcowej oraz m.in. usuwie KRN z 11 września 1944 roku o organizacji i zakresie działania rad narodowych oraz dekrecie PKWN z 23 listopada 1944 roku o organizacji 1 zakresie działania samorządu terytorialnego, zespolono samorząd terytorialny ze składającymi się z radnych delegowanych przez organizacje społeczne radami narodowymi. Rady pełniły funkcje organów stanowiących samorządu. Należało do nich m.in. planowanie działalności polityczne!, kontrolowanie terenowych organów państwowych 1 samorządowych oraz powoływanie samorządowych organów wykonawczych. Rady działały na sesjach przez komisje i organy wykonawcze w postaci zarządów gmin oraz wydziałów powiatowych i wojewódzkich. Na aele wydziałów stali starostowie i wojewodowie będący przedstawicielami rządu oraz organami rządowej administracji ogólnej, z urzędu wchodzący w skład rad. Wójtowie, burmistrzowie I prezydenci stojąc na czele zarządów byli podporządkowani hierarchicznie organom administracji ogólnej. Rady narodowe uzyskały prawo wydawania opinii o kandydatach na wojewodów i surostów oraz występowania z wnioskiem o ich odwołanie. Działały na trzech szczeblach. Uzyskały kompetencje wykraczające poza kompetencje samorządu terytorialnego w okresie międzywojennym. a przyznane im prawa kontroli 1 nadzoru odwróciły konstrukcję sprzed 1939 roku. w której administracja rządowa nadzorowała działalność samorządu.

Ustawa z 20 marca 1950 roku o terenowych organach jednolite) władzy państwowej. odchodząc od dualizmu opartego na wzorach okresu międzywojennego, wprowadziła ujednolicony system władzy i administracji w terenie. Usuwa zniosła samorząd terytorialny, stanowiska wojewody. sUrosty. wójta, burmistrza i prezydenta oraz zarządy, urzędy wojewódzkie i starostwa. Wprowadziła jednolitość strukturalną i funkcjonalną, zatarła podział zadań na lokalne i ogólnopaństwowe (samorządowe i rządowe). Rady suty się terenowymi organami władzy państwowej, kierującymi na swoim terenie działalnością gospodarczą, społeczną I kulturalną, wykonującymi kontrolę społeczną, uchwalającymi plany gospodarcze I budżety. Rady tworzone od 1954 roku w drodze powszechnych i bezpośrednich wyborów posiadały hierarchiczną strukturę, działały na sesjach przez komisje oraz prezydia będące kolegialnymi organami wykonawczo-zarządzającymi rad. działającymi zgodnie z uchwałami własnych rad. wytycznymi prezydium rady wyższego szczebla i Instrukcjami rządu.

Kolejne zmiany ustawodawcze systemu rad narodowych stopniowo nasycały Ich treśC działalnością samorządową. Ustawa z 1958 roku pogłębiła decentralizację i stworzyła prawne podstawy samorządu wsL Reformy z lat 1972-1975 dotyczące rad I administracji terenowej określiły rady narodowe |ako organy władzy I samorządu społecznego oraz powołały podlegle radom monokratyczne organy administracji (wojewodowie I naczelnicy). Usuwa z 1983 roku o systemie rad narodowych i samorządu terytorialnego uwypukliła trzy funkcje ragi terenowego organu władzy państwowej, podstawo-

_weg₀ organu samorządu społecznego i organu samorządu terytorialnego. Traktowała samorząd terytorialny jako najpełniejszą formę samorządu społecznego, a złożony charakter rad jako odbicie tej samej funkcji, polegającej na samodzielnym realizowaniu w powiązaniu z ludnością zaspokajania miejscowych potrzeb w ramach zadań ogólno-państwowych i jednolitej polityki państwa. Ustawa znowelizowana w 1988 roku podkreśliła rolę wybieranego i odwoływanego przez radę wojewódzką wojewody, będącego organem wykonawczo-zarządzającym rady oraz przedstawicielem rządu w terenie i terenowym organem administracji o właściwości ogólnej.

Samorząd terytorialny w sensie doktryny uniwersalnej wypracowanej w Europie Zachodniej wprowadziła w Polsce ustawa z 8 marca 1990 roku o samorządzie terytorialnym. Ustawa konstytucyjna z 1992 roku o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą a wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym (zwana Matą Konstytucją), odchodząc od monizmu i wprowadzając trójpodział władzy, zdefiniowała istotę samorządu terytorialnego jako podstawową formę organizacji lokalnego życia publicznego. Stwierdzała, że podstawową jednostką samorządu jest gmina, i podkreśliła upodmiotowienie gospodarczo-finansowe samorządu świadczące o jego samodzielności.

Ustawa z 1990 roku o samorządzie terytorialnym stwierdzała, że mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową, że gmina wykonuje zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, a jej samodzielność podlega ochronie sądowej. Ustawa podkreśliła m.in. obowiązkowy charakter samorządu terytorialnego. zaznaczając, że wykonuje on zadania należące do administracji publicznej. akcentuje osobowość prawną gminy i możliwość realizowania przez gminę obok zadań własnych także zadań zleconych administracji rządowej. Gmina Jest podmiotem odrębnym od państwa, a osobowość prawna Jest konstrukcją gwarantującą samodzielność. Zgodnie z tą ustawą gminy (po nowelizacji z 1992 roku) nie mogą prowadzić działalności gospodarcze) wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej. Ustawa stwierdzała, że mieszkańcy gminy mogą podejmować rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy, którymi są rada i zarząd^jłąda jest organem stanowiącym i kontrolnym, do której właściwości należą wszystkie sprawy - co nRrpóWinno osła-biać podmiotowości członk<5w lokalnej wspólńóty - pozostające w zakresie działania gminy upoważnionej m.in. do stanowienia przepisów gmtnnycW Zgodnie z ustawą z 1990 roku zarząd był organem wykonawczym gminy. Przewodniczącym zarządu był wójt (burmistrz lub prezydent), który wykonywał swoje zadania przy pomocy urzędu gminy. Organami nadzoru nad działalnością samorządu są Prezes Rady Mini-stróW~1"Wójewoda. a w zakresie spraw budżetowych — regionalna izba obrachunkowa. Ustawa przewidywała tworzenie przez gminy z obszaru województwa wspólnej reprezentacji w postaci sejmików samorządowych istniejących do końca 1998 roku. Ustawa z 20 czerwca 2002 roku o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza I prezydenta miasta wprowadziła zmiany w zakresie organów wykonawczych gminy. W miejsce dotychczasowego kolegialnego wybieranego przez radę organu, jakim był zarząd gminy na czele z przewodniczącym (który posiadał także własne kompetencje) wpr«-