71281 Scan 120303 0002

114 Rozdział VI. Ustrój administracji państwowy

na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium.

Pozycję Prezydenta wzmacnia fakt, że jest on wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w glosowaniu tajnym (art. 127 ust. 1 Konstytucji). Prezydent jest wybierany na pięcioletnia kadencję, przy czym może być wybrany ponownie tylko raz. O urząd Prezydenta może ubiegać się obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

Wybory na urząd Prezydenta określa szczegółowo ustawa z 27.9.1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 47, poz. 544 ze zm.). Wybory zarządza Marszałek Sejmu. Muszą się one odbyć w dniu przypadającym rye wcześniej niż na 100 dni i nie później niż 75 dńi przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta. W sytuacji kiedy nastąpi przedterminowe opróżnienie urzędu Prezydenta, zarządzenie wyborów następuje nie później niż 14 dni po opróżnieniu urzędu, a wybory nie później niż 60 dni po ich zarządzeniu.

Prezydent wybierany jest w oparciu o zasadę większości bezwzględnej, czyli Prezydentem zostaje wybrany kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów (stąd zwykle dwie tury głosowania). Ważność wyborów stwierdza Sąd Najwyższy, który ma 30 dni na rozstrzygnięcie dotyczące ważności wyborów.

Nowo wybrany Prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym, co powinno mieć miejsce ostatniego dnia przed upływem kadencji poprzedniego Prezydenta. Kadencja nowego Prezydenta rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu, ulega zaś zakończeniu wraz z upływem 5 lat od dnia jego objęcia. Oprócz przypadku stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta lub nieob-jęcia urzędu przez nowo wybranego Prezydenta mandat prezydencki może wygasnąć w wyniku opróżnienia urzędu z następujących powodów:

1)    śmierci,

2)    zrzeczenia się urzędu,

3)    złożenia z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu,

4)    uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, uchwałą podjętą większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego.

W przypadku zaistnienia jednego z wyżej wymienionych przypadków, obowiązki Prezydenta do czasu wyboru nowego Prezydenta wykonuje tymczasowo Marszałek Sejmu, a gdy Marszałek nie może wykonywać tych obowiązków, przejmuje je Marszałek Senatu. Jeżeli Prezydent nie może tylko przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje jego obowiązki. Gdy jednak nie jest w stanie zawiadomić Marszałka o niemożności sprawowania urzędu, wtedy o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu.

Prezydent za swoją działalność urzędową nie ponosi odpowiedzialności politycznej (parlamentarnej), lecz konstytucyjną. Jest to odpowiedzialność za naruszenie prawa, realizowana z inicjatywy parlamentu przez organ władzy sądowniczej. Konstytucja z 1997 r. w art. 198 ust. 1 przewiduje odpowiedzialność Prezydenta przed Trybunałem Stanu, za czyny, którymi Prezydent w zakresie swojego urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem - chociażby nieumyślnie - naruszył Konstytucję lub inną ustawę (art. 3 ustawy z 26.3.1982 r. o Trybunale Stanu, tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 101, poz. 925 ze zm.). Wstępny wniosek o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia może złożyć tylko grupa posłów lub senatorów licząca co najmniej 140 osób. Dla postawienia zaś Prezydenta w stan oskarżenia należy w Zgromadzeniu Narodowym podjąć uchwałę większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczy jego członków. W razie podjęcia stosownej uchwały sprawowanie urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu, a jego obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu. Stwierdzenie winy Prezydenta skutkuje złożeniem go z urzędu i przeprowadzeniem nowych wyborów.

Kompetencje Prezydenta RP można podzielić na sześć zasadniczych grup:

1)    względem parlamentu (Sejmu i Senatu);

2)    względem Rady Ministrów;

3)    względem sądów i trybunałów;

4)    dotyczące stosunków zagranicznych;

5)    względem Sił Zbrojnych;

6)    dotyczące stanowienia prawa;

7)    tradycyjne uprawnienia głowy państwa.

Ad 1) Prezydent zarządza wybory do Parlamentu. Zwołuje też pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu, które powinno się odbyć w terminie 30 dni od dnia wyborów, a w wypadku skrócenia kadencji parlamentu w terminie 15 dni po dniu wyborów. Prezydent wyznacza Marszałka Seniora w Sejmie i w Senacie spośród najstarszych wiekiem parlamentarzystów, a także zgodnie z regulaminem Senatu otwiera pierwsze posiedzenie Senatu (art. 30 ust. 1 reg. Senatu).

W dwu przypadkach Prezydent dysponuje kompetencją skrócenia kadencji Parlamentu. Według art. 225 Konstytucji Prezydent ma prawo skrócić kadencję izb, jeśli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do podpisania; może on wówczas w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Ponadto Prezydent ma obowiązek skrócić kadencję Sejmu, jeżeli trzy kolejne próby wyłonienia rządu zakończą się niepowodzeniem (art. 155 ust. 2 Konstytucji).

Kompetencje Prezydenta związane ze stanowieniem ustaw są dość złożone. Po pierwsze, posiada on prawo inicjatywy ustawodawczej (art. 118 ust. 1 Konstytucji), a w obrębie zgłoszonych przez siebie ustaw dysponuje prawem zgłaszania poprawek. W końcowym etapie procesu ustawodawczego przysługują Prezydentowi dwie kompetencje o charakterze hamującym. Może on przed podpisaniem ustawy, fakultatywnie: