1 1412 2

— 19 —

POTRZEBY JAKO PODSTAWA ZACHOWAŃ KONSUMENTÓW

Źródło powstania potrzeb stanowi często spotykane kryterium ich klasyfikacji. Uwzględniając go, wyróżnia się potrzeby⁴:

1)    biologiczne - wynikające z fizjologii organizmu człowieka,

2)    psychiczne - powstające w wyniku stanów napięć w świadomości i w kontaktach z innymi ludźmi (potrzeba rozrywki, przyjemności, urozmaiconego wypoczynku, różne potrzeby kulturalne),

3)    społeczne - będące wynikiem współżycia jednostki w społeczeństwie.

Interesujący podział potrzeb według źródła ich powstania zaproponował J. Szczepański.

Wyróżnia on:

1)    potrzeby rzeczywiste - wywołane brakiem czegoś, powstałym w wyniku zużycia, który pobudza mechanizm motoryczny do likwidacji tego braku. Brak ten jest rzeczywistym składnikiem potrzeby. Na przykład potrzebą rzeczywistą jest potrzeba zaspokojenia głodu;

2)    potrzeby otoczkowe - zawierające oprócz składnika rzeczywistego także „otoczki” psychologiczne, społeczne, gospodarcze i kulturowe, w których te ostatnie zaczynają górować nad składnikiem rzeczywistym. Na przykład potrzebę głodu można zaspokoić przez spożycie posiłku samotnie w domu. Jednakże niektórzy odczuwają potrzebę zaspokajania głodu w towarzystwie, na przykład w restauracji. Spełnienie tych dodatkowych warunków jest właśnie zaspokojeniem potrzeb otoczkowych;

3)    potrzeby pozorne - powstają przez rozwój potrzeb otoczkowych. Są to potrzeby nie posiadające składnika rzeczywistego, których zaspokojenie prowadzi do regresji systemu biopsychicznego czy też rozkładu systemów zewnętrznych, w których jednostka funkcjonuje. Potrzebami pozornymi są: pijaństwo, obżarstwo czy narkomania.

J. Szczepański uważa, że zaspokajanie potrzeb otoczkowych nie zawsze ma dodatni wpływ na życie jednostki, a zaspokajanie potrzeb pozornych powoduje jej regresję i degradację. Ponadto, zaspokajanie potrzeb otoczkowych prowadzi do nadmiernego zużywania zasobów naturalnych (surowców i energii), a masowe zaspokajanie potrzeb pozornych jest najczęściej marnowaniem tych zasobów lub wręcz ich bezmyślnym niszczeniem.

Do najpopularniejszych ujęć typologicznych należy klasyfikacja potrzeb według kryterium pilności. Zgodnie z tym kryterium można je podzielić na:

1)    potrzeby podstawowe, wynikające z fizjologii człowieka (na przykład potrzeba żywienia, osłony, wypoczynku),

2)    potrzeby wyższego rzędu (kulturowe, społeczne itp.), uzależnione również od fizjologii człowieka, ale w znacznie mniejszym stopniu.

Ta klasyfikacja potrzeb znajduje odzwierciedlenie w podziale dóbr konsumpcyjnych, które z tego punktu widzenia dzieli się na:

1)    dobra pierwszej potrzeby:

-    podstawowe, czyli niższego rzędu,

-    powszechnej konsumpcji.

2)    dobra dalszych potrzeb:

-    wyższego rzędu,

-    luksusowe.

Podziały potrzeb oraz dóbr na podstawowe i wyższego rzędu są umowne i zależą od osiągniętego stopnia rozwoju gospodarczego. W krajach bogatych do dóbr powszechnie używanych, a więc podstawowych, należą dobra zaliczane w krajach ubogich do luksusowych.