10095

WSTĘP

XXVI

Simy 'Sporowi twierdzącemu, x?. <<Lalkm jest lalka

kiedy

Prusa    .

w Sie powieści występuje 69 razy. a nie zawsze śluzy nazywaniu zabawki dziecięcej: nadto me brak jego synonimów) i przybywa hipotez. Rozważa się np sensy związane z dosłownymi znaczeniami wyrazu w kontekście pedagogik, pozytywistycznej (lalka byłaby tu rodzajem wymownego rekwizytu edukacyjnego w obrazie dzieciństwa albo - gdy w tle zabawki widzimy dorosłych — znakiem rozmaicie wartościowanego utkwienia w dzieciństwie) ale najczęściej w kontekście sensów filozoficznych, przyznawanych Lalce przez interpretatorów. Czytanie jej jako utworu niosącego treści egzystencjalne i problematykę metafizyczną idzie zatem w parze z eksponowaniem symboliczności tytułu. Lalka w takich ekspozycjach staje się nosicielką znaczeń zanurzonych w pesymistycznych koncepcjach człowieczeństwa jako igraszki nieodgadnionych sił przypadku bądź w mitach ludzi-marione-tek. bezwolnie realizujących jak we fragmencie Praw Platona scenariusz zagadkowej zabawy bogów³².

10

T. Budrewicz, „Lalka". Konteksty stylu. Kraków 1990.

s. 160.

Zob. ibidem, s. 161—168.

¹² Motyw ten E. Czaplejewicz w artykule Lalki Prusa i Platona („Miesięcznik Literacki” 1987. nr 1) uczynił rodzajem klucza do Lalki, a nawiązania do niego acz nie pozbawione chwili sceptycyzmu znajdziemy w artykułach Z. Przybyły (później w jego książce „Lalka" Bolesława Prusa. Semantyka kompozycja konteksty, Rzeszów 1995), w których zawiera się sugestia odniesień „lalkowych” i „marionetkowych” sensów utworu Prusa do koncepcji człowicka-maszyny ze słynnego dzieła francuskiego filozofa-materiali-

PIERWSI RECENZENCI. ■ SPRAWA KOMPOZYCJI _XXVII ,V. PIERWSI RECENZENCI I SPRAWA KOMPOZYCJI

Recenzowanie Lalki zaczęło się zresztą 7 Ostatni jej odcinek w ..Kurierze Codziennym" ukazauTTa maja 1889 r. edycja książkowa dopiero w styczniu roku 1890 Przerwa między publikacją odcinkowa a książkową nie 12'. wała korzystnie na opinię o dziele. Mogło wyglądać na to że wydawcy stę wahają. Powieści atrakcyjne zazwyczaj drukowa! no jako książki natychmiast po zakończeniu odcinków Do ptero takie wydanie nobilitowało utwór naprawdę zwłaszcza’ gdy Pierwodruk miał miejsce w jakimś piśmie „kurierko wym Walena Marrene-Morzkowska w noworocznym ..Przeglądzie Tygodniowym w 1890 r. utyskiwała na obycza-je krytyki: zajmuje się ona jedynie tymi dziełami, które wyszły w książce, a pomija milezeniem te, które ukazały się tylko w lamach lub odcinkach jakiego pisma (...)

Dzięki temu systematowi, utwór takiej doniosłości jak Lalka, utuór jednego / najpoważniejszych naszych publicystów i powieś-ciopisarzy. pomimo iż druk jego ukończony był blisko przed pół rokiem, pominięty został dotąd przez prasę zupełnym milczeniem, jakby chodziło o byle jaką ramotę pierwszego lepszego autora”.

Gdy zaś po ukazaniu się edycji książkowej zaczęto Lalkę recenzować pomieszały się języki. Gorliwie pochwalił ją szacowny senior powieściopisarstwa. podówczas 66-letni Zygmunt Miłkowski (Teodor Tomasz Jeż), ale jego już nie miano sty Juliena OfTraya La Mettrie (1709 1751) i do inspiracji materialistów dziewiętnastowiecznych, interesujących się podobnymi motywami. Krytyczny przegląd tych pomysłów interpretacyjnych zawiera się w studium H. Markiewicza Co się stało z „Lalką”? Zob. H. M a r k i e w i c z. Literatura i historia. Kraków 1994. s. 353 359.

" W. M arr e n ć. Przeglądy literackie. I: Bolesław Prus: „Lalka”, powieść współczesna. „Przegląd Tygodniowy" 1890. nr 1. Cyt. za przedrukiem w: H. Markiewicz, „Lalka” Bolesława Prusa, s. 159.