101 2

• 10 I łoiJiiMlnw I 'onlkownkl

i w irzullai u- do tworzeń in nowego typu „ezłown l i zbiorowego”. Zadania u wi hodzą w zakres edukacyjnych funkcji państwu, które przejawiajć| su, w różnych dziedzinach polityki społecznej, nie tylko szkolnej. Obejmuj;} one lóżne aparaty ideologiczne, których status jest po czyści związany z zasobami szeroko rozumianej kultury. Zasoby te nie dają się uruchomić za pomocą impulsów centralnie sterowanych, stąd też możliwości prawa i pieniądza, są w tym zakresie ograniczone. Wszelka organizacja tego, co wchodzi w zakres psychologii społecznej czy też opinii i przekonań, spotyka się z zarzutem biurokracji.

Problem określony mianem biurokratyzacji ma wiele korzeni. Jest to zja wisko typowe dla społeczeństwa nowoczesnego. Współczesna krytyka tego zja wiska, nawet ta, która akceptuje weberowski opis tego zjawiska, wysuwa wątpi i wości, czy ten społeczno-strukturalny kompleks jest wyrazem dążeń do racjona lizacji i w tym sensie jest przejawem konieczności realizowanej racjonalności w skali całości społecznej. Na płaszczyźnie filozoficznej krytyka ta dotyczy problemu rozumu i nauki nowoczesnej jako jego wcielenia oraz jego efektów panowania, które skierowały się przeciwko człowiekowi. W związku z tym nastąpił renesans filozofii politycznej jako filozofii państwa i obywatela, czy też ożywienie etycznej refleksji nad polityką, w której podejmuje się obronę wartości nowoczesnego rozumu i stawia się problem odpowiedzialności mo ralnej. Na płaszczyźnie teorii politycznej krytyczna refleksja wokół racjonali zaeji administracji publicznej współczesnego państwa koncentruje się na zagaiI nieniu polityki administracyjnej. Zawiera się ono w pytaniu o istnienie ogólnej odpowiedzialności politycznej za racjonalność administracji, która nie może być pozostawiona samej administracji. Chodzi więc o problem zdefiniowaimi samej racjonalności politycznej. Administracja publiczna jest jednym z elemen tów systemu politycznego i jej funkcjonowanie, jakość wypracowywanych decyzji wiążących nie zależy jedynie od racjonalności jej organizacji, ale podlegli stałemu oddziaływaniu pozostałych elementów systemu politycznego, czyli sa mej polityki i publiczności. Te elementy decydują nie tylko o celach i treściach podejmowanych decyzji, ale w szczególności o polityce personalnej i progra inowcj.

Biurokracja Hegla jest teoretycznym opisem biurokracji państwa nowoczes nego. W praktyce utożsamia się z samym państwem. Stanowi ona coś w rodzaju republiki kapłańskiej. W tej strukturze to, co formalne, przedstawia się jako to, co materialne, i to, co materialne, jako formalne. Analogicznie: to, co ogólne, przeobraża się w to, co partykularne, i odwrotnie, czy też to, co publiczne, w prywatne, i odwrotnie. Biurokracja jest celem państwa, ale państwo nie jest celem biurokracji.

Siłą biurokracji jest jej wiedza. Jest ona „hierarchią wiedzy”. Polega na tym, że im niżej w tej hierarchii, tym bardziej szczegółowa wiedza o spo leczeńslwie obywatelskim. Można więc mówić o zależności tych, co są wyżej na s/.r/rl>lai h władzy, od tych, co są niżej. Z tego punktu wid/enia mamy tu do czynienia z odwróconą piramidą. W niej wiedza spaja się z władzą. Zasadą biurokracji jest tajemnica, czyli jest to wiedza tajemna. W łonie samej biurokrai |i strzeże jej hierarchiczna organizacja. Swoją pracę spełnia w ciemni optycznej Nie lubi publiczności i opinii publicznej. Od tej sfery życia politycznego obywateli odgradza się funkcją rzecznika, który ma za zadanie podawać tylko takie informacje, które chronią tajemnicę.

Autorytet jest zasadą jej wiedzy, a ubóstwienie tego autorytetu jest to jej sposób myślenia. W jej własnym środowisku ten swoisty spirytualizm prze kształcą się w płaski materializm. Przejawem tego jest nie tylko zjawisko ko rupcji i przekupstwa, ale przede wszystkim bierne posłuszeństwo, wiara w au torytet, w mechanizm sztywnego, formalnego działania, sztywnych zasad, po glądów, tradycji. Poszczególny urzędnik zmienia ceł państwa, czyli służbę pu bliczną, w cel prywatny, w pogoń za wyższym stanowiskiem, w robienie kariery. Staje się ofiarą tej maszynerii, która jego byt osobisty przekształca w byt biurokraty. Znajduje to wyraz w jego sposobie myślenia, w którym rzeczywiste życie społeczne przekształca się w abstrakcje. Rzeczywista nauka wyd.oe mu się pozbawiona treści, tak jak rzeczywiste życie konkretnych jednostek lu ikn li wydaje mu się martwe. W ten sposób świadomie lub nieświadomie staji mi, jezuitą wobec rzeczywistości. Ten jezuityzm uzupełniony wiedzą siaji u. zamierzony. Według Marksa znieść biurokrację można wtedy, gdy min. \ ogólny stanie się partykularny w rzeczywistości i gdy interes parlykubmo i,i|. się rzeczywiście interesem ogólnym. Nie będziemy bliżej omawiali pogląd..u Marksa na temat państwa bez biurokracji (Marks, 1960, s. 287 h)')>

Heglowska koncepcja biurokracji państwowej znalazła swoje ro/wmn,< n w weberowskiej teorii politycznej państwa nowoczesnego. Stanowi mu pud i . wowy element państwa i warunek jego istnienia jako państwa prawnego W I . >n cepcji Webera ten model biurokracji jako organizacji racjonalnej me jest ą>i.. , . ny z demokracją pojmowaną jako procedura określania celów poliiyt /ny. h forma kontroli ich realizacji oraz metoda legitymizacji władzy pan.iwowt | Podejście to znajdzie swe rozwinięcie w funkcjonalno-systemowych icoii.u li społeczeństwa i państwa. Czołowymi przedstawicielami tej tendeiu p są m iii Parsons, Easton i Luhmann. Heglowska koncepcja biurokracji krytycznie pi.• ■ .1 stawiona przez Marksa znajdzie swoje rozwinięcie we współczesnej lilozoln bez podmiotu i dekonstrukcji. Najbardziej reprezentatywnym przedstawić ielem tego nurtu jest bez wątpienia Foucault i jego teoria społeczeństwa dyscypli narnego i panoptycznej modalności władzy. Nawiązuje do niej również Berman W tym ujęciu biurokracja jawi się nie tylko jako realne zagrożenie dla państwa demokratycznego, ale jest swoistym duchem, który wcielił się w zasady liln* ralnego społeczeństwa, w zasady wolności, indywidualizmu, autonomii jed nostki, racjonalności, powodując depersonalizację życia publicznego i dcslml. cję tożsamości i osobowości konkretnego człowieka. Podobny mul krytyczny