114 115 3

bodźcow: kłótnie, krzyki z byle jakiego powodu,: długie oglądanie telewizji, przewijanie się prze/, mieszkanie wielu osób obcych lub krewnych, hała«,; śliwę przyjęcia towarzyskie, przedłużony pobyt w przedszkolu itp. Jeśli nie będą one ograniczono, może ulec zaburzeniu cały rozwój dziecka, a trudności wychowawcze będą coraz większe.

Wiele kłopotów wychowawczych sprawiają dzieci nadpobudliwe nerwowo. Ich nadmierna ruchliwość jest kłopotliwa dla otoczenia, wywołuje niecierpliwość, gniew i kary, co ogromnie pogarsza sytuację tych dzieci. Staranne chronienie przed zmęczeniem, zapewnienie spokoju, racjonalnego żywienia może przywrócić równowagę psychiczną. W przypadku nasilających się objawów konieczna jest pomoc lekarza neurologa, który może zalecić środki uspokajające lub odpowiednią psychoterapię.

U niektórych dzieci występują trudne do likwidacji tiki nerwowe: mimowolne ruchy głowy, oczu, uporczywe skurcze twarzy. Są dzieci, które obgryzają paznokcie, szarpią siebie za włosy, zaciskają powieki, szybko mrugają nimi. Takie tiki oraz powtarzające się niecelowo ruchy mogą być wywołane przez poważne choroby (zapalenie opon mózgowych, choroby zakaźne) lub silne lęki. Rodzice, którzy starają się siłą powstrzymać dziecko od mimowolnego robienia min czy tików, pogar-

MMjty i tak już trudną sytuację. Szczególnie niebezpieczne jest wyśmiewanie dziecka lub storn iwanie kar. Łagodne upominanie, pokazywały mu w lustrze, jak wygląda w czasie tych lit'/.celowych ruchów, zapewnienie spokoju i zrozumienia doprowadzi do stopniowego ich zaniku.

/, A BURZENIA

W ROZWOJU UCZUĆ I WOLI

W okresie przedszkolnym emocje dziecka stają się hardziej zróżnicowane niż we wczesnym dzieciń-ulwie. Boi się ono na przykład lwa w klatce, bo wie, że jest groźny, a nie tylko dlatego, że jest czymś nowym i nieznanym. Uczucia nabierają co-raz wyraźniej zabarwienia intelektualnego. Lgnie do babci, bo jest przekonane, że jest przez nią kochane; nie chce zostać z kimś, kogo nie zna. Darzy zaufaniem i przywiązaniem osoby, które wyświadczyły jakąś dobroć, wywołały pozytywne emocje. Pamięta doznane niegdyś przyjemności i przykrości.

W końcowej fazie okresu przedszkolnego zaczynają rozwijać się tzw. uczucia wyższe: społeczne, moralne, estetyczne, intelektualne. Dziecko staje się zdolne do koleżeństwa i przyjaźni, darzy sympatią jednych rówieśników, odtrąca innych. Potrą-