128,129

128

Teorie literatury XX wieku

1914

^I9^,S^:

1916:

1917:

1918:

^,9^,9^:

1910:

1921:

1915: W Moskwie, z inicjatywy Romana Jakobsona, studenta pierwszego roku Insty tutu Języków Wschodnich, i folklorysty Piotra Bogatyriewa powstaje Moskicw skie Koło Lingwistyczne.

Einstein przedstawia w Pruskiej Akademii Nauk ogólną teorię względności (po twierdzoną w 1919 roku).

Malewicz prezentuje pierwsze płótno suprematystyczne.

Rozprawka Wiktora B. Szkłowskiego O poen.it i zaumnom jazykie (O poezji i ję zyku pozarozumowym) zostaje opublikowana jako pierwszy tom wydawanego przez OPOJAZ w Piotrogrodzie zbioru Sborniki po tieorii poeticzeskogo jazy ku Wychodzi też Zaumnaja Gniga, zbiór, w którym swoje pozarozumowe poematy drukuje pod pseudonimem Jakobson.

Drugi tom Sborników — Zwukowyjepowtory (O powtórzeniach dźwiękowych) Osipa M. Brika.

Rewolucja lutowa i październikowy przewrót bolszewicki.

Powstanie Ludowego Komisariatu Oświaty (Narkompros), bolszewickiego urzędu kontroli kultury, w którym pracować będą Brik, Jakobson, Majakowski.

Malewicz maluje Biały kwadrat na białym tle.

Isskustwo kakprijom (Sztukajako chwyt) Wiktora B. Szkłowskiego oraz Kak sdic łano „Szineł" Gogolja (Jak jest zrobiony „Płaszcz” Gogola) Borisa M. Eichenbauma ukazują się w nowym zbiorze Poetika. Sborniki po tieorii poeticzeskogo jazyka.

X Wystawa Państwowa, zatytułowana Twórczość Bezprzedmiotowa i Suprematyz.ni - ostatnie wspólne wystąpienie rosyjskiej awangardy artystycznej. W Piotrogrodzie powstaje pierwsze muzeum sztuki nowoczesnej (Muzeum Kultury Artystycznej).

Majakowski w Moskiewskim Kole Lingwistycznym czyta swój poemat 150 000 000, futurystyczną odpowiedź na symboliczny poemat Błoka Dwunastu. Gdy rok później pisarz podaruje książkę Leninowi, ten zapisze w swoich notatkach: „Nonsens, głupota, jeszcze raz głupota i pretensjonalność. Według mnie tylko jedna na dziesięć z takich rzeczy powinna być drukowana, i to nie więcej niż w 1500 egzemplarzy dla bibliotek i dziwaków. A Łunaczarskiego należałoby wychłostać za ten jego futuryzm”. Nawiasem mówiąc, Anatolij Łunaczarski, ówczesny ludowy komisarz oświaty, nie zgadzał się z formalistycznym rozdziałem szczerości i sztuki.

Jakobson wyjeżdża do Pragi jako tłumacz sowieckiej misji dyplomatycznej i nic wraca już do Rosji (jedzie do Pragi, gdzie będzie żywo uczestniczył w pracach Koła Praskiego).

Lenin ogłasza Nową Politykę Ekonomiczną (NEP). Jakobson ogłasza w Pradze napisaną w 1919 roku książkę Nowiejszaja russkajapoezija. Nabrosokpierwy: Pod stupy k Chłebnikowu (Najnowsza poezja rosyjska. Szkic pierwszy: W stronę Chleb nikown) pomyślaną pierwotnie jako wstęp do poezji zebranych Wiclimira Chleb nikowa. Recenzje z tej książki publikują Tomaszewski (pod pseudonimem), Wi nokur (pod pseudonimem), Winogradów

II! Formalizm rosyjski

129

»•#j i 192z: Stalin dochodzi do władzy.

mli:    Poszukiwany przez bolszewików Szkłowski (członek oskarżonej o zdradę Partii So-

cjalistyczno-Rewolucyjnej) ucieka z Rosji i przez Finlandię przedostaje się do Berlina. W 1923 roku wychodzi tam jego powieść Podróż sentymentalna. Rok później, dzięki staraniom Gorkiego i Majakowskiego, wraca do Moskwy. Tuż po przyjeź-dzie wydaje napisaną w Berlinie powieść epistolarną ZOO, albo Listy nie o miłości.

Tatlin (autor słynnej rzeźby konstruktywistycznej Pomnik III Międzynarodówki) dokonuje awangardowej inscenizacji poematu Chlcbnikowa Zangezi.

Joyce wydaje w Paryżu Ulissesa, Eliot Ziemię jałową. Kruczonych ogłasza książkę Pozarozumowcy.

Umiera Chlebnikow.

191    {-1926: Kazimierz Malewicz kieruje w Piotrogrodzie Państwowym Instytutem Kultury

Artystycznej (GINCHUK), gdzie istniała osobna Sekcja Fonologii do Badań Języka Poetyckiego.

1924:    Problemu stichotwornogo jazyka (Problemy języka poetyckiego) Jurija M.Tynia-

nowa, książka wieńcząca formalne badania nad strukturą i semantyką poezji, radykalnie przeciwstawionej prozie.

1924:    Śmierć Lenina. Stalin wzmacnia władzę Politbiura.

192 :    W zbiorze O tieorii prozy Szkłowski zbiera swoje prace poświęcone powieści (mię

dzy innymi Cervantesa, Stcrne’a); drugie wydanie ukaże się w 1929.

Wychodzi Teoria literatury Tomaszewskiego (polski przekład: 1935)

1926:    Jakobson i Trubiecki zakładają w Pradze Praskie Koło Lingwistyczne.

Teoria „metody formalnej” Borisa M. Eichenbauma ukazuje się w języku ukraińskim. Pierwodnik rosyjski rok później w tomie Litieratura. Tieorija. Kritika. Polemika, Leningrad 1927.

1928:    Paweł Miedwiediew z pozycji marksistowskich publikuje krytyczną wobec for-

malistów książkę Formalnyj mietod w literaturowiedienii (Metoda formalna w literaturoznawstwie) .

1929:    W Leningradzie ukazują się Archaisty i nowatory, zbiór prac Jurija M. Tyniano-

wa poświęconych koncepcji faktu literackiego i ewolucji literackiej.

1929:    Literaturafaktu: zbiór socjologizujących rozpraw drukowanych przez formalistów

w czasopismach „Lef” i „Nowyj Lcf ”.

1930:    Szkłowski pod naciskiem politycznym publikuje w „Litcraturnoj Gazietic" samo-

oskarżyciclski Pomnik naukowej pomyłki, w którym odwołuje swoje formalistycz-ne poglądy. Praktyczny koniec formalizmu w sowieckim literaturoznawstwie.