1467

Wykład 11

Językoznawstwo wśród innych nauk. Nauka humanistyczna czy przyrodnicza?

W tej części naszego kursu pokażemy problemy związane z badaniem języka w różnych jego aspektach, a więc przedstawimy w wielkim skrócie typy badań lingwistycznych, które współcześnie rozwijają się z wielką intensywnością w ścisłym powiązaniu z wieloma innymi naukami pogranicznymi. Język jako zjawisko specyficznie ludzkie interesuje* psychologów, socjologów, antropologów, filozofów, a także badaczy kultury. Powstają więc liczne prace opisujące język w powiązaniu z tymi dziedzinami nauki. Zanim jednak pokażemy to ogromne zróżnicowanie badań lingwistycznych i zarysowującą się nową problematykę, poświęć-my chwilę refleksji miejscu językoznawstwa wśród innych dyscyplin naukowych, zwłaszcza humanistyki.

Pierwsze pytanie, jakie się nasuwa, to takie, czy językoznawstwo jest w ogóle nauką humanistyczną. Wątpliwość wynika z dwu powodów:

Po pierwsze współczesne językoznawstwo zaczęło stosować metody formalne, zbliżając się tym samym do logiki i matematyki. Było to m.in. związane z potrzebą opisu języka naturalnego w sposób schematyzujący jego strukturę na wzór języków formalnych. Opisy takie, wychwytujące pewną idealną strukturę języka (zwane modelowaniem) okazały się przydatne w pracy nad komputerami.

Po drugie język naturalny może być traktowany jako część „natury" człowieka, jego zdolności biologicznych, psychicznych i zachowań spo łecznych, co zbliża jego badanie do opisu zjawisk przyrodniczych, a opis zachowań językowych człowieka do opisów zjawisk społecznych, będących przedmiotem socjologii.

Kontrowersje związane z ustaleniem statusu językoznawstwa związane są z kontrowersjami wokół statusu całej humanistyki, która równic*/ oscyluje między naukami ścisłymi a „literackimi”. Dlatego też jako punki wyjścia dalszych rozważań przyjmijmy propozycje formułowane przez filozofów i metodologów (m.in. Tatarkiewicza 1951, Czeżowskiego 1958, Ajdukiewicza 1938, 1985) na temat podziału nauk i miejsca w nim 146 humanistyki.

11.1. Ogólny podział nauk i swoistość humanistyki

Nieco uproszczony podział nauk, przyjmowany przez metodologów i teoretyków nauki (por. np. Mała encyklopedia logiki 1970), wyróżnia typy oparte na trzech kryteriach. Są nimi:

(1)    Sposób uzasadniania twierdzeń wyjściowych. Na tej podstawie wydziela się nauki aprioryczne (oparte na pewnikach przyjmowanych bez formalnego uzasadnienia) i aposterioryczne, oparte na zdaniach wyprowadzanych na podstawie jakiejś metody uzasadniania.

(2)    Sposób uzasadniania twierdzeń pochodnych. Na podstawie tego kryterium dzieli się nauki na dedukcyjne i indukcyjne (empiryczne).

(3)    Przedmiot badań. Stanowi on podstawę podziału na nauki realne (zajmujące się światem realnym) i formalne, których przedmiotem są konstrukcje myślowe.

Wymienione kryteria stanowią podstawę odróżnienia dwóch wielkich grup nauk:

1.    nauk dedukcyjnych, będących równocześnie apriorycznymi i formalnymi (o przedmiocie abstrakcyjnym - zgodnie z określeniem Cze-żowskiego), a więc przede wszystkim matematyki i logiki formalnej, oraz

2.    nauk empirycznych, aposteriorycznych, indukcyjnych i realnych, badających zjawiska świata, a więc nauk przyrodniczych i humanistycznych.

Oprócz wyróżnionych nauk teoretycznych, zorientowanych na przedmiot badania, istnieje oczywiście rozbudowana sieć nauk praktycznych, obejmujących zastosowania wyników badań teoretycznych, jak np. nauki medyczne, wykorzystujące biologię, mikrobiologię, chemię, fizykę i in., czy też wielorakie zastosowania matematyki i nauk przyrodniczych (chemii, fizyki i in.) w naukach technicznych.

Przedstawiony podział na te dwa wielkie typy nauk (dedukcyjnych i indukcyjno-empirycznych) nie wyklucza pewnych powiązań między nimi. Nauki realne, opisując świat, wykorzystują do swych celów badawczych dedukcję, np. posługują się metodami matematycznymi, co jest szczególnie widoczne we współczesnej fizyce, astronomii, genetyce i w wielu innych naukach, których przedmiot nie jest dostępny bezpośredniej obserwacji i wymaga modelowania.

Wróćmy jednak do problemu dalszego podziału nauk realnych, opisujących zjawiska świata drogą indukcji (obserwacji, eksperymentu, uogólniania faktów). Obejmują one dwie wielkie grupy dyscyplin nauko- 147