1548097r3502027673517g1887626 o

168 — ^FIL070|!|A v    TR2YN A ^trrv\x

«-W«ki )«< od pokory: j«r ó„    ⁷ “‘f""* ^AP"“*-

ra ma pełną świadomość swojej własnej wyższości wob^{Zy ,,CSt} Tw*⁷**** ^kto' Wicniu pokory Toma* komin'ruj,

dziej od siebie". Jak to możliwe, a jeśli jest -ooż^e^a^m^et^ć cno^^ornasi roztropnie powiada ze me może być cnotą uważać sieb.e za najgorszego z grzeszników: gdybyśmy wszyscy tak sądzili, wówczas wszyscy prócz jednego z nas uznawaliby fałsz, a me może być rzeczą cnotliwą szerzenie fałszywego przekonania. Tak oto tłumaczy ten tekst: wszystko, co dobre w każdym z nas, pochodzi od Boga; tym, co tak naprawdę możemy nazwać naszym własnym, jest nasza grzeszność. Jednak pokora nie wymaga - powiada - abyśmy mniej szanowali dary Boga w nas samych niż dary Boga w innych.

Tomasz definiuje pokorę jako cnotę, która powstrzymuje chęć podążania za wielkimi rzeczami, jakie wykraczają poza zdrowy rozum. Jest to cnota miarkująca ambicję - nie stanowi jej zaprzeczenia, lecz jej pohamowanie. Opiera się - choć nie jest z nią tożsama - na sprawiedliwej ocenie naszych własnych braków. Na koniec, za pomocą znakomitego wybiegu intelektualnego, Tomasz sprawia, że okazuje się ona nie tylko do pogodzenia z rzekomą wspaniałomyślnością człowieka wielkodusznego, ale staje się wręcz jej odpowiednikiem. Pokora, powiada Tomasz, gwarantuje, że nasze ambicje opierają się na sprawiedliwej ocenie naszych braków, zaś wielkoduszność sprawia, że opierają się one na sprawiedliwej ocenie naszych zalet.

Tomasz usilnie stara się pogodzić opartą na cnotach etykę Arystotelesa z rolą Prawa Bożego w chrześcijańskim systemie moralnym. U Arystotelesa to rozum wyznacza cel działania i określa normy, podług których należy osądzać działania; według Biblii normę określa prawo. Nie ma tu jednak sprzeczności, ponieważ prawo jest wytworem rozumu. Prawodawcy - wspólnota lub jej przedstawiciele -używają rozumu przy tworzeniu praw dla ogólnego dobra państw. Jednak światem w całości rządzi rozum Boga. Wieczny plan opatrznościowych rządów, który istnieje w Bogu jako władcy wszechświata, jest prawem we właściwym sensie. Jest to prawo naturalne, przyrodzone wszystkim stworzeniom rozumnym pod postacią naturalnej skłonności do kultywowania właściwych im zachowań i celów. Prawo naturalne jest po prostu uczestnictwem stworzeń rozumnych w wiecznym prawne bożym. Zobowiązuje nas ono do miłości Boga i naszego bliźniego, do przyjęcia prawdziwej wiary i do sprawowania kultu.

Tomasz wielokrotnie wraca do fragmentu z ostatniej księgi Etyki mkomochej-skiej, w którym Arystoteles przedkłada życie kontemplacyjne nad życie czynne. Tomasz rozpatruje tę myśl na wiele różnych sposobów, z których jednym z najbardziej interesujących jest odniesienie nauki Arystotelesa o estu powo an różnych zakonów religijnych. Wszystkie zakony religijne - P⁰^ ^s4 ^{a a} ne dla miłości: jednak miłość obejmuje zarówno miłość Boga, jak i miłość bliźniego. Zakony kontemplacyjne starają się zajmować wyłącznie Bogiem; zakony czynne starają się zaspokajać potrzeby bliźnich. Zatem, które zakony są lepsze:

«    H>9

Filozofia moralnościśw. Tomasza z Akwini

kontemplacyjne czy czynne? Tomasz wyróżnia dwa rodzaje życia czynnego. Jeden rodzaj życia czynnego polega wyłącznie na działaniach zewnętrznych, takich jak dawanie jałmużny lub wspomaganie wędrowców. Istnieje jednak inny rodzaj życia czynnego, który polega na nauczaniu i kaznodziejstwie. W działaniach tych osoba religijna wykorzystuje owoce wcześniejszej kontemplacji, przekazując innym tak odkryte prawdy. Chociaż życie czysto kontemplacyjne jest lepsze od życia czysto czynnego, życiem najlepszym ze wszystkich dla osoby religijnej jest takie, które obejmuje nauczanie i kazanie. Jak lepiej jest rozpalać innych niż samotnie świecić, tak też lepiej jest dzielić się owocami własnej kontemplacji z innymi niż kontemplować w samotności’*. Św. Tomasz nie mówi wyraźnie, jaki zakon religijny ma na myśli; jednak jego sformułowanie contemplata aliis tradere służyło za motto zakonu dominikanów.³

Ani za życia, ani też przez długi czas po śmierci Tomasza z Akwinu nie uważano za wyłączny autorytet myśli katolickiej. Trzy lata po jego śmierci kilka twierdzeń, które przypominały formułowane przez niego stanowiska, zostało potępionych przez władze kościelne w Paryżu i Oksfordzie, i dopiero w pół wieku później powszechnie uznano teologiczną słuszność jego koncepcji. Nawet po kanonizacji w roku 1323 nie cieszył się on, choćby w obrębie własnego zakonu, specjalną pozycją, jaką przyznali mu ostatnimi czasy katolicy. W wieku dziewiętnastym papież Leon XIII w swojej encyklice nadał mu oficjalny status najwybitniejszego teologa Kościoła, zaś w wieku dwudziestym papież Pius X podobnie wyróżnił jego filozofię. To zatwierdzenie kościelne raczej zaszkodziło niż pomogło reputacji Tomasza poza Kościołem katolickim, jednak obecnie jego nadzwyczajne talenty są stopniowo odkrywane na powrót przez filozofów świeckich.

^ Łacińskie motto dominikanów, .przemyślane innym przekazać* (przyp. red.).