1545

WYKŁAD 11

dźwięków itp.). To są dyscypliny pograniczne. Pomijam też fakt, że część językoznawstwa ma charakter normatywny (poradnictwo językowe, nauka o poprawności językowej).

Główny trzon językoznawstwa, będącego niewątpliwie nauką humanistyczną (gdyż przedmiotem jej jest zjawisko specyficznie ludzkie, jakim jest język), oscyluje między naukami idiograficznymi i nomotetycznymi.

Niewątpliwe opisy jednostkowych faktów językowych (a więc badania idiograficzne) to np. badania onomastyczne (zwłaszcza toponomastyczne, a więc analiza jednostkowych nazw miejscowych, hydronimów itp.). Także badanie tekstów jednego autora, czy analiza jednego utworu (np. cechy językowe Kazań świętokrzyskich, język utworów Żeromskiego, Norwida) - to badanie faktów jednostkowych, a więc również idiografia.

Największy problem teoretyczny dotyczy tego, co stanowi trzon językoznawstwa, a mianowicie opisu systemów językowych, którymi posługują się poszczególne społeczności mówiące (a więc kompetencji językowej członków owych społeczności), a także opisu użycia tych systemów, a więc faktów parole, tzn. aktów porozumiewania się za pomocą języka. Opis sposobów mówienia można by zaliczyć do socjologii języka (socjolingwistyki), natomiast rekonstruowany system językowy (zbiór słownikowy i zbiór reguł), stanowiący główny przedmiot lingwistyki wewnętrznej, jest pewnym zjawiskiem abstrakcyjnym.

Jest więc problemem, czy traktować system określonego języka (np. polskiego, francuskiego, rosyjskiego) jako zjawisko jednostkowe i wobec tego włączać opisy tych zjawisk do nauk idiograficznych (tak proponują niektórzy językoznawcy), czy też uznać specyficzność językoznawstwa ze względu na specyficzność przedmiotu, jakim są właściwe poszczególnym grupom ludzkim sposoby porozumiewania się (kody), stanowiące abstrakcyjne (znane użytkownikom) systemy konwencjonalnych znaków wytwarzanych przez narządy mowne człowieka. Owe kody są zjawiskami swoistymi, co powoduje niemieszczenie się językoznawstwa w podziale na nauki idiograficzne i nomotetyczne.

Swoistość ta polega na szczególnym charakterze ontologicznym języka, który przejawia się w aktach komunikacji (wypowiedziach ludzkich, a więc faktach społecznych), ale jednocześnie jako pewna potencja (kompetencja) mówiących zlokalizowany jest w ich mózgach: istnienie tej potencji (którą badacz rekonstruuje, modeluje na podstawie wypowiedzi) umożliwia tworzenie i rozumienie wypowiedzi, a więc komunikowanie się za pomocą języka. Jest więc język faktem społecznym i społeczno-psychicznym jednocześnie.

Wykład 12

Przegląd i charakterystyka dyscyplin językoznawczych

W poprzednim wykładzie mówiliśmy bardzo ogólnie o umiejscowieniu językoznawstwa w obrębie innych nauk, w szczególności o jego usytuowaniu wśród nauk humanistycznych. Przyjrzyjmy się w wielkim skrócie różnym typom badań lingwistycznych. Jak wspomnieliśmy już, język jest dziś przedmiotem zainteresowania z perspektywy wielu innych dyscyplin, co sprawia, że powstają liczne badania interdyscyplinarne. Spróbujmy zebrać i uporządkować te różnorodne podejścia do języka tak, ażeby umożliwić uzyskanie ogólnego obrazu, swoistej „mapy” współczesnych badań lingwistycznych, a więc zarówno tych, które mają ugruntowaną tradycję w nauce, jak i powstających na naszych oczach jako wynik zainteresowań interdyscyplinarnych.

Ogólny podział dyscyplin językoznawczych opiera się na kilku kryteriach. Są nimi:

(1)    Przedmiot badania, któiym może być sam język (system językowy), właściwy określonej społeczności, a może być język w powiązaniu z warunkami życia danej społeczności, sytuacją mówienia, właściwościami mówiących. Ze względu na to kryterium rozróżnia się za de Saussure’em językoznawstwo wewnętrzne i językoznawstwo zewnętrzne, ogromnie intensywnie rozwijające się współcześnie, jak np. socjolingwistyka, językoznawstwo kulturowe i in.

(2)    Drugie kryterium stanowi aspekt badawczy: synchroniczny, opisowy (badanie stanu językowego w określonym momencie) lub też aspekt diachroniczny (badanie rozwoju języka).

(3)    Trzecie kryterium to zakres badania, który może ograniczać się do jednego języka, bądź też może obejmować porównanie kilku (wielu) języków w aspekcie synchronicznym (językoznawstwo konfrontatywne, typologiczne), bądź też w aspekcie diachronicznym (w rozwoju): językoznawstwo historyczno-porównawcze, opisujące rozwój rodzin i lig językowych.

(4)    Wreszcie wyróżnienie pewnych typów badań opiera się na przyjętej w nich metodzie badawczej, której zastosowanie ma na celu wykrycie określonego aspektu badanego zjawiska. Na przykład języko- 155