0273

11.1. Istota i polityczne znaczenie władzy sądowniczej 283

uwagę na fakt, że w ramach „trzeciej fali" sekwencja jest odwrotna: ustanowienie demokracji następuje równocześnie z wprowadzeniem zasady rządów prawa lub je nawet wyprzedza, zaś władza sądownicza staje się nie tyle podstawą porządku demokratycznego, ile jego nowym gwarantem. Brak tradycji praworządności, ugruntowany doświadczeniami komunizmu, niewydolność systemu sądownictwa, kwalifikacje i nawyki sędziów mogą stanowić istotną przeszkodę w ukształtowaniu się postkomunistycznego Rechtstaat i spowodować, że - przynajmniej przez pewien czas - nieformalne reguły będą dominować nad formalnymi i bezstronnymi procedurami¹. Praktyka państw pokomunistycznych ukazuje, że wpisanie do rejestru konstytucyjnych zasad idei państwa prawa² okazuje się zbyt często listkiem figowym, przesłaniającym dążenia rządzących do nadużycia władczych pozycji.

Władza sądownicza jest również - o czym często się zapomina - atrybutem silnego państwa, stanowiącego kolejny fundament nowoczesnej demokracji. Jak bowiem piszą J. Linz i A. Stepan, „wolne wybory nie mogą być przeprowadzone, ich zwycięzcy nie mogą efektywnie pożytkować monopolu na legitymowane użycie siły, a obywatele cieszyć się swymi prawami, jeśli nie istnieje państwo"³. W rozwiniętych demokracjach, wprowadzenie powszechnego prawa wyborczego dokonywało się w ramach sprawnie działających mechanizmów władzy państwowej, zdolnej do wywiązania się z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego oraz - w mniejszym lub większym stopniu - do zwalczania patologii politycznych, takich jak korupcja, nepotyzm, nadużycie władzy do celów prywatnych itp⁴. Już w niektórych demokracjach „drugiej fali” (Włochy) słabość państwa (w tym władzy sądowniczej) okazała się przyczyną wystąpienia zjawisk jeśli nie wprost patologicznych, to przynajmniej znacznie obniżających jakość demokracji. W przypadku „trzeciej fali” słabość państwa stanowi Jeden z warunków wyjściowych pro-I cesu demokratyzacji (wyrazem tego jest żywiołowy rozwój przestępczości, powstawanie mafii, budowanie niejasnych powiązań pomiędzy biznesem i polityką, swoiste rozprzężenie moralne itp.). Widocznym przejawem owej słabości jest niewydolność władzy sądowniczej, stanowiącej podstawowe instrumentarium realizacji funkcji bezpieczeństwa wewnętrznego, do spełnienia które] jest ono powołane. Nic więc dziwnego, że rozwój działalności sądów w państwach postkomunistycznych traktowany jest przez organizacje monitorujące proces demokratyzacji w Europie Środkowej i Wschodniej jako jeden z jej najistotniejszych wskaźników⁵.

1

   Zob. W. Gełman, Post-Soviet Transitions and Democratizalion: Towards Theory Buiłding, -Democratization” 2003, t. 10, nr 2, s. 92.

2

   Zob. np. § 2 ust. 1 konstytucji węgierskiej, art. 1 ust. 3 konstytucji rumuńskiej, art. 1 konstytucji czeskiej, art. 1 konstytucji słowackiej, art. 1 konstytucji rosyjskiej, art. 2 konstytucji słoweńskiej oraz art. 2 konstytucji polskiej z 1997 r.

3

   J. Linz, A. Stepan, Toward Consolidated Democracles, w: L. Diamond, M. Plattner, Yun-han Chu, Hung-mao Tlen (red.), Consolldatlng the Third Weaue Democracles, Themes and PerspectWes, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1997, s. 14.

4

   Por. F. Fukuyama, Budowanie państwa. Władza i ład międzynarodowy w XXI wieku, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2005, s. 19-29

5

   Monitoring taki przeprowadza przede wszystkim amerykański Freedom Housc, wydający periodyczne opracowanie Nations In Transit, www.freedornhouse.org/research/nattransit.htm.