157

gla w układzie Fe-Fe₃C. W zależności także od rodzaju pierwiastka oraz jego stężenia następuje przesunięcie charakterystycznych punktów tego układu S i E w kierunku mniejszych stężeń węgla - rys.16.3. Zrozumiałe więc jest przesunięcie w lewo linii SE (A_cm>, ograniczającej rozpuszczalność węgla w austenicie i wydzielanie węglików wtórnych przy mniejszych stężeniach węgla niż w stalach węglowych.

Konsekwencją oddziaływania pierwiastków stopowych na charakterystyczne temperatury przemian fazowych jest ich odmienna struktura obserwowana w temperaturze otoczenia. Można więc wyróżnić następujące grupy stali stopowych:

*e*WlWT£K SłDPWY .    %

F« PiCFWflAST£X STOR?** . % f A*,Cu.Zn.C.K )

Rys. 16.1. Charakterystyczne typy wykresów równowagi układów Fe-Me: a) otwarte pole austenitu, b)posze*)one pole austenitu, c) zamknięte pole austenitu, d i c) za-weżone pole austenitu

-    podeutektoidalne - ferrytyczno-perlityczne -rys.16.5.a,

-    eutektoidalne o strukturze perlitycznej - rys.16.5.b,

-    nadeutektoidalne, zawierające w strukturze ferryt z węglikami wtórnymi - rys.16.5.c,

-    ledeburytyczne,w których występują wydzielone podzczas krzepnięcia stali węgliki pierwotne w osnowie ferrytycznej

- rys.16.5.d,

-    ferrytyczne lub austenityczne z ewentualnymi wydzieleniami faz wtórnych węglików (azotków), a także struktury pośrednie ferrytyczno-austenityczne - rys.16.5.e i f.

PIERWIASTEK STOPOWY , S

Rys. 16.2. Wpływ pierwiastków stopowych na przemieszczenie temperatury przemiany eutektoidalnej

Podkreślić należy, że wymienione struktury otrzymuje się po wyżarzaniu z zastosowaniem wolnego chłodzenia. Większość pierwiastków stopowych tworzy z żelazem roztwory stałe różnowęzłowe Takie pierwiastki,jak: wodór, bor, węgiel, azot tworzą roztwory międzywęzłowe. Istotnym czynnikiem decydującym o rozpuszczal-ści określonego pierwiastka w roztworze jest różnica średnic atomów. Zakres, w którym czynnik wielkości atomu pierwiastka r_x do atomu żelaza r_Fg jest korzystny,mieści się ^rx/r_Fe=0.84-1.15, co odpowiada różnicy średnicy atomu dodatku stopowego i żelaza równej 15%. Korzystny czynnik wielkości stanowi warunek konieczny, ale nie wystarczający,gdyż często dla istnienia roztworów

305