16 17 2

Stopień ogólnego osłabienia bywa różny nawet w tej samej chorobie u różnych chorych, a w poszczególnych okresach choroby u tego samego chorego.

Bardzo znaczne ogólne osłabienie (astHenia) i szybkie męczenie się są znamienne dla zaawansowancJTuż 'cis^JcfJmorbus Addisoni) i charłactwa przysadkowego (cachexia_ hypophysana) oraz dla miopatii. Chorzy w tych chorobacłT są niezdolni do wykonywania nawet niewielkiej pracy fizycznej i umysłowej. Ogólne osłabienie może być tak znaczne, że chorzy są zmuszeni stale leżeć, gdyż w postawie pionowej odczuwają zawroty głowy i doznają omdlcwań.

Bóle głowy (cephalalgia) należą do częstych dolegliwości. Czynnikami przyczynowymi mogą być organiczne chorob.yjnózgu i opon mózgowych (zapalenie opon mózgowych, kiła, guzy, ropnie itp.). Bóle głowy w tych chorobach są zazwyczaj bafdżoliłńeTTOWafżyśzą im nieraz wymioty i zawroty głowy.

Wguzach mózgu ból jest stały, nasilający się i pojawiają się nierzadko zaburzenia wzrokowe. Bóle głowy na tleTuljTosrodkowego układu nerwowego bardzo często znacznie wzmagają się w nocy. Bóle w przypadkach guzów mózgu nieraz zwiększają się przy opukiwaniu czaszki, zwłaszcza w pewnych ograniczonych miejscach. Często przyczyną bólów głowy są zatrucia i samoza-trucia. Do tej grupy należą bóle w chorobach zakażnyclT^PrócźTókśemii w powstawaniu bólów głowy w tych chorobach bierze udział także przekrwienie mózgu. Szczególnie silne są bóle głowy w durzę plamistym. Bóle głowy pojawiające się napadami w regularnych odstępach czasu, często o ^harakterze nerwobólu nerwu trójdzielnego, muszą nasuwać na myśl zimnicę. „

Znamienne są bóle głowy w mocznicy prawdziwej. Zależą one od zatrzymania w ustroju wytworów przemiany materii fodznaCZają się uporczywością. Nieraz towarzyszą im inne objawy mocznicowe, jak nudności, wymioty, biegunki itp. Bóle wzmagają się przy żywieniu się mięsem jako pokarmem białkowym, wywołującym zwiększenie azocicy.

Zaburzenia trawienne oraz upośledzenie odtruwającej czynności wątroby wskutek jej chorób też nieraz są przyczyną bólów głowy.

Przepracowanie umysłowe i fizyczne może wywoływać również bóle głowy oraz uczucie ciężaru w głowie, najczęściej zależne od zwiększonego napięcia mięśni karku i czaszki. Bóle głowy mogą być spowodowane zaczadzeniem oraz przebywaniem przez dłuższy czas, np. przez całą noc, w pomieszczeniach źle przewietrzanych i przeludnionych.

Do grupy bólów na tle samozatrucia należy prawdopodobnie zaliczyć także tzw. połowiczy ból głowy (hemicrania). Ból ten pojawia się napadami i dotyczy połowy głowy. Napadowi zazwyczaj towarzyszą bladość lub przekrwienie twarzy, rozszerzenie lub zwężenie źrenicy, pocenie się oraz nierzadko łzawienie. Napad bólu często kończy się wymiotami. U kobiet połowiczy ból głowy nieraz pojawia się w okresie miesiączki, a z jej końcem znika.

Bóle głowy zależne od zakłócenia krążenia w mózgu, wzmagają się ze zwiększeniem przekrwienia mózgu, zatem pod wpływem kaszlu, w położeniu poziomym itp. Toteż chorzy ci nieraz uskarżają się na bóle głowy rano zaraz po obudzeniu się, w przeciwieństwie do bólów głowy, które słabną, gdy chory się położy.

Przekrwieniem mózgu tłumaczy się po części bóle głowy umiejscowione najczęściej w okolicy potylicy, w ostrych chorobach zakaźnych, a także w chorobie nadćiśnieniowej.

Bardzo często bóle głowy zależą od chorób różnych narządów znajdujących się w obrębie głowy. Na duże bóle głowy uskarżają się zwłaszcza chor/y cierpiący na jaskrę. Słabsze, lecz dokuczliwsze bóle głowy, szczególnie podczas pracy połączonej czytaniem lub pisaniem, nieraz odczuwają osoby dotknięte krótkowzrocznością, astygmatyzmem. zapaleniem zatoki sitowej, czołowej, szczękowej, ucliajrodkowegoiipjióle głowy w jaskrze, a także bóle zależne od zaburzeń refrakcji i chorób nosa oraz wymienionych zatok, są odczuwane przeważnie w ękolicy czoło^gj, bóle zaś zależne od zapalenia ucha środkowego oraz wyrostka smkowatego — poza małżowiną uszną.

Osobną grupę stanowią bóle głowy pochodzenia odruchowego, towarzyszące chorobom narządów wewnętrznych. Szczególnie częste są bóle związane ze stanem i czynnością kobiecych narządów płciowych. Te bóle głowy są umiejscowione przeważnie w okolicy potylicy i nasilają się lub pojawiają w okresie miesiączki.

Bóle głowy mogą zależeć także od zmian zapalnych w mięśniach czaszki, od nerwobólów w zakresie głowy itp. Bóle te są ograniczone do pewnych miejsc, których obmacywanie sprawia choremu ból.

Zawroty głowy (oertigo) mogą zależeć od zaburzenia krążenia w mózgu, od chorób narządu równowagi, a także od chorób innych narządów.

Niedokrwienie mózgu, które wywołuje zawroty głowy, może być spowodowane jednorazowym obfitym krwotokiem lub częstymi nieobfitymi krwotokami, zmniejszeniem ilości krwi krążącej (np. w ostrej niewydolności krążenia pochodzenia pozasercowego), niedokrwistością ogólną, wyczerpaniem ustroju chorobą wyniszczającą, miażdżycą naczyń krwionośnych mózgowych, przemijającym ich kurczem, występującym na tle rozlanej miażdżycy, zwężeniem lewego ujścia tętniczego, zespołem Adamsa-Stokesa w lekkiej jego postaci itp. U kobiet zawroty głowy nieraz spostrzega się w okresie miesiączkowania wskutek obfitej utraty krwi lub odruchowego kurczu naczyń krwionośnych mózgu. We wszystkich tych stanach zawroty głowy powstają zwłaszcza często w związku z nagłą zmianą pozycji ciała na siedzącą lub stojącą, a także gdy pozycja stojąca trwa dłużej. Zawroty głowy mogą być tak silne, że doprowadzają do omdlenia (syncope). Znamiennymi cechami zawrotów głowy powstających na skutek niedokrwienia mózgu są: bladość powłok, zwłaszcza twarzy, oraz ustępowanie zawrotów, gdy chory się położy.

Zawroty głowy na tle nadmiernego przepływu krwi do głowy spostrzega się u osób krępych, w czerwienicy (erythraemia), cechującej się zwiększeniem ilości krwi krążącej, ilości hemoglobiny i liczby czerwonych krwinek we krwi, a także u kobiet w okresie przekwitania, w związku z napadowymi uderzeniami krwi do głowy. Zawroty głowy spowodowane przekrwieniem mózgu nasilają się, gdy chory leży lub stoi pochylony ku przodowi.

W niedomykalności zastawek tętnicy głównej zaburzenia krążenia krwi w mózgu, polegające na przypływie zwiększonej ilości krwi w okresie skurczu komory serca i zwiększonym odpływie w czasie rozkurczu, nieraz także wywołują zawroty głowy, a niekiedy nawet omdlenia. Znamienną cechą omdleń w tej wadzie serca jest to, że twarz w czasie omdlenia jest czerwona, a spojówki przekrwione, w przeciwieństwie do znacznej bladości podczas omdlenia w zwężeniu lewego ujścia tętniczego. Bierne przekrwienie mózgu, charakteryzujące

2 Zarys ogólnej diagnostyki 17