1669809r3501374340249�5181395 o

ftykę uważał Wolter za naukę od religii i

współdziałanie ze sprawiedliwością, metafizyki niezależną.

Zwalczając teizm, zwłaszcza chrześcijański, sam został deistą. Negował objawienie, ale godził się na uznanie racjonalnej religii. Świat przyrównywał do zegara, a Boga do zegarmistrza. W jego koncepcji świat ma sens tylko dlatego, źe istnieje Bóg. Gdyby Boga nie było, należałoby go wymyślić. Rozum może stwierdzić, źe Bóg istnieje, jednakże nie może czegokolwiek orzec o jego naturze.

2.6. Denis Diderot (1713-1784)

2.6.1. Ontologia

Bytem jest przyroda; poza nią wszystko inne jest wymysłem człowieka. To, co nas otacza i my sami stanowimy materię. Świat jest wieczny, nieskończony, samowystarczalny i niezniszczalny. Diderot często przytaczał za Leibnizem aforyzm o piasku, który jest zawsze piaskiem, chociaż żadne z jego ziarenek nie jest nigdy podobne do drugiego. „Ci, którzy uważają materią za wieczną uważają ją również za niezniszczalną. Według nich nie ubywa nic z ilości ruchu i materii. Poszczególne byty pojawiają się, rozwijają i giną, ale ich elementy są wieczne. Destrukcja jednej rzeczy jest i będzie zawsze początkiem innej ".

Świat jest w ciągłym ruchu, jest całością złożoną ze zjawisk ze sobą powiązanych. Absolutna niezależność - tłumaczył Diderot - choćby jednego faktu nie da się pogodzić z ideą całości; a bez idei całości nie ma filozofii ”.

Owa „całość” składa się z „łańcucha” bytów. Nie ma w nim żadnej przerwy, nie ma „ogniwa pustego”. Diderot opisując, świat stworzył „zalążek idei ewolucji - pisze M. Skrzypek - zauważając przy tym, że każde z ogniw nadrzędnych zawiera w sobie wszystkie cechy ogniw niższych oraz elementy nowe, tylko jemu właściwe ”.

Diderot posługiwał się również kategorią „ładu naturalnego”. Pisał, że wszystko jest połączone, powiązane, uporządkowane w tym świecie. „Ład naturalny” w ujęciu Diderota charakteryzuje się zmiennością, ale zmienność ta jest ukierunkowana i polega na „oczyszczaniu się wszechświata”.

„Proces oczyszczania się” nie jest wynikiem jakichś sił zewnętrznych, jest dziełem własnej aktywności materii - molekuły. Aktywność ta jest skutkiem: 1) oddziaływania na siebie molekuł; 2) działania wewnętrznej energii zawartej w molekułach. „Siła, która działa na molekułę -pisał Diderot - wyczerpuje się; siła utajona w molekule nie wyczerpuje się wcale. Jest niezmienna i wieczna. Te dwie siły mogą wytworzyć dwa rodzaje napięcia: pierwsza powoduje napięcie, które ustępuje; druga - napięcie, które nie ustaje nigdy”.

121