18 19 2

18

Jakkolwiek problematyczna pozostaje kwestia tego, w jakiej mierze i w jaki sposób publiczność poprzednich stuleci podlegała działaniu „iluzji”, uzyskiwanej przez sztuczki techniczne, znakomitą grę świateł, tło muzyczne, kostiumy i kulisy, jedno jest pewne: teatr dramatyczny miał na celu tworzenie iluzji. Chciał stworzyć fikcyjny kosmos, a ze „sceny, która oznacza świat” uczynić scenę, która przedstawia świat - abstrahując, ale jednocześnie zakładając, że wyobraźnia i emocje widzów dopełnią iluzji. Do stworzenia takiej iluzji nie potrzeba kompletności ani nawet kontynuacji reprezentacji; najważniejsze, by to, co postrzegane i doświadczane w teatrze, odsyłało do jakiegoś „świata”, to znaczy do pewnej totalności. Całość, iluzja, reprezentacja świata podlegają modelowi „dramatu”, i odwrotnie: poprzez swoją formę teatr dramatyczny traktuje całość jako model rzeczywistości. Teatr dramatyczny kończy się w tym miejscu, gdzie te elementy nie stanowią już zasady regulującej, lecz okazują się tylko jednym z możliwych wariantów sztuki teatru.    ą- ,• _t

Cezura społeczeństwa medialnego

Panuje powszechne przekonanie, że wszystkie eksperymentalne formy teatru współczesnego, począwszy od lat sześćdziesiątych XX wieku, mają swoje korzenie w epoce klasycznej awangardy. Autor niniejszego studium wychodzi z założenia, że bez wątpienia przełom, do jakiego doszło około 1900 roku za sprawą klasycznej awangardy, na przekór rewolucyjnym innowacjom zachował mimo wszystko istotę „teatru dramatycznego”: nowo powstające formy teatralne wciąż bowiem służyły przedstawianiu (tyle tylko że unowocześnionemu) tekstowych światów, próbowały wręcz ratować tekst i jego prawdę przed zniekształceniem przez konwencjonalną wówczas praktykę teatralną; w niewielkim zaledwie stopniu kwestionowały przestarzały model reprezentacji i komunikacji. Bez wątpienia środki sceniczne Meyerholda doprowadzały efekt obcości do ekstremum, wciąż, jednak odgrywane sztuki funkcjonowały w jego teatrze jako pewna powiązana wewnętrznie totalność, Bez wątpienia teatralni rewolucjoniści zerwali z niemal wszystkimi przestarzałymi formami teatru, jednak zwracając się ku abstrakcyjnym i wywołującym efekt obcości środkom scenicznym, nadal mocno trzymali się w teatrze mimesis, czyli naśladowczego przedstawienia akcji. Natomiast pod wpływem rozpowszechnienia a następnie wszechobecności mediów w życiu codziennym już w latach siedemdziesiątych XX wieku doszło do pojawienia się nowej wielopostaciowej formy dyskursu teatralnego, określonej tutaj mianem teatru post-dramatycznego. Historyczne znaczenie rewolucji artystycznej i teatralnej z przełomu XIX i XX wieku jako swoistego drogowskazu nie podlega żadnej dyskusji. Dlatego też rodzące się wówczas praformy, zalążki i antycypacje teatru postdramatyczne-go zostaną omówione w odrębnym rozdziale. Uwzględniając podobieństwo form wyrazu, należy jednocześnie pamiętać, że te same środki w różnych kontekstach mogą radykalnie zmienić swoje znaczenie. Rozwijane od czasów klasycznej awangardy języki teatralne stały się w teatrze postdramatycznym arsenałem środków gestycznych, służących do tego, by teatr mógł dać swoją odpowiedź na przeobrażenia, jakim pod wpływem upraszczającej technologii informatycznej uległa komunikacja społeczna,

Fakt, że na skutek podjętej tu próby odgraniczenia nowego kontynentu teatralnego za pomocą innych niż dotychczas kryteriów, wartości i sposobów postępowania, pojawiła się konieczność krytycznego odsłonięcia całego szeregu „niepomyślanych” dotąd konsekwencji, wynikających z powszechnego rozumienia teatru, stanowi zdecydowanie pożądany efekt uboczny tej książki. Poza krytyką owych - przy dokładniejszym zbadaniu naprawdę problematycznych - oczywistości teoretycznego dyskursu o dramacie konieczne wydaje się świadome przeciwstawienie im kategorii teatru postdramatycznego. Ta stworzona na potrzeby współczesności kategoria pozwala również w teatrze przeszłości łatwiej