burszta5

IĆiuglc aktualna pozostaje jednak podstawowa wątpliwość, a mianowicie, w jaki sposób ludzie radzą sobie z natłokiem doświadczeń medialnych i jaki ma to wpływ na ich tożsamości narracyjne, tak przenikliwie zanalizowane w dyskursie filozoficznym. Zdaniem Johna B. Thompsona problem, przed którym staje coraz większa liczba ludzi, to problem d y s I o k a e j i: jakie jest odniesienie doświadczenia medialnego do praktycznych kontekstów naszego życia codziennego. w święcie, w którym możliwość doświadczaniu nie wiąże sic już z fizycznym stykaniem się z konkretnymi sytuacjami u życiu? Jak możemy się ustosunkować do wydarzeń rozgrywających sit,' w przestrzeni odległej od kontekstu naszego życia codziennego i jak możemy wykorzystać to doświadczenie odległych wydarzeń w wytyczaniu swojej drogi życia’’

Jak starałem się to pokazać wcześniej, odpowiedzi na te pytania bywają różne, ale w spólnym ich mianownikiem jest przekonanie, że w kulturze dzisiejszej jednostka zarówno kształtuje swoje „ja" na podstawie doświadczeń bezpośrednich i bezpośredniej interakcji, jak i korzystając z materiału „zapośredniczonego". Dla części badaczy (Baudrillard. Geruen, Beck) jest to objaw schizofrenii czy nawet multilrenii i źle rokuje tożsamości podmiotowej; dla innych (Giddens. Bauman, Denzin, Appadurai) stan taki powoduje, iż „ja" staje się projekcją zwrotną, w której osoba jest w stanie włączyć materiały medialne w spójną całość własnej opowieści biograficznej, która wszelako ciągle jest aktualizowana, ale wcale nie wykazuje objawów rozszczepienia świadomości. /, kolei filozofowie zajmujący się tożsamością narracyjną, cały problem zdają się bagatelizować, jakby nie zauważając konsekwencji zmian zachodzących w kulturze pod wpływem mediów ’².

Zauważmy teraz, że sytuacja jednostki na progu XXI stulecia, jednostki próbującej postrzegać własne życie, sposoby wartościowania i opowiedzenie się za wybranym stylem życia w sposób spójny, uwikłana jest w zasadniczy paradoks. Thompson artykułuje go w sposób następujący:

Bardziej powszechny dostęp do mediów pozwala się ludziom zdystansować od otaczającej rzeczywistości, co wzmaga kreatywność. Jednocześnie własne „ja" i życie w wyobraźni podlega uzależnieniu od materiału medialnego, nad którym ludzie nie mają kontroli.³³

'^N'\naczcj sprawę ujmując - mamy tu do czynienia z. paradoksem refleksyjności (wynikającej z indywidualizacji życia) i zależności (wynikłej z instytucjonalizacji). Nie prowadzi to jednak wcale do schyłku zdolności narracyjnych jednostek, ale istotnie wzbogaca paletę możliwych form kształtowania własnej biografii. Studia kulturowe (cullural studies), jakkolwiek byśmy je krytycznie oceniali²⁴.

³¹    J.B. Thompson, Media i nowoczesność. Społeczna teoria mediów, prze), I. Mielnik, Wrocław 2001, s. 211.

³²    Nie zauważają też problemu dokonujący egzegezy poglądów Mclmyrc’a, Taylora czy Ricoeurn; zob. przykładowo K. Rosner, Narracja, tożsamość i czas, Kraków 2003.

³³    J.B. Thompson, op. cit., s. 216.

³⁴    C. Ocertz powiada o ich przedstawicielach, że uprawiają rodzaj popkulturowej zabawy, a Z. Bauman zauważa, że ich zasadniczą ambicją jest „stwarzanie różnic".

_Żr. n.inieje ghjbohi yw.miedzy m.żiivw>v_i;mii komunikacyjnymi kultury a sposobami narr.i. ;i

pokazują na dziesiątkach, jeśli już nie setkach przykładów, jak wyglądają takie ponowoczesne osobiste narracje³⁵. Podobne analizy dowodzą, że społeczne afiliacje tradycyjnie przypisywane jednostkom jako definiujące ich tożsamość, takie jak rasa, pleć kulturowa, kraj lub miejsce urodzenia, rodzina i klasa społeczna. stają się dzisiaj mniej istotne, uległy rozwodnieniu i poważnym zmianom. Jednocześnie pojawia się tęsknota i próby poszukiwania nowych grup, do których można przynależeć i które stwarzają możliwość identyfikacji z nimi, a tym samym usensownienia własnej biografii w taki sposób, aby nie była ona do końca oderwana od realiów społecznych, istotnym źródłem poszukiwań podobnych wspólnot są media i Internet, tworzące horyzonty wyobraźni dla świadomości zwanej nowoplemienną™. Nieocenionym źródłem badawczym jest także literatura blogów i inne tego typu próby osobistej narracji „z życia”. Charakterystyczny jest ścisły związek istniejący między narastaniem opisywanej tendencji a stopniem dostępności i nasycenia doświadczeniem zmediatyzowanym.

Ma chyba rację Zygmunt Bauman, że płynna nowoczesność wcale nie wyprodukowała, jak wieścili pesymiści, współczesnej wersji Musilowskiego „człowieka bez właściwości”, ale raczej „człowieka bez zobowiązań”³⁷. Wprawdzie określenie to służy Baumanowi do nieco innych celów argumentacyjnych, ale można je rozumieć także w taki sposób, iż jednostka, wykorzeniona dzisiaj z dotychczasowych obligacji, zarówno pragnie, jak i boi się własnej indywidualności. Stąd też rodzi się napięcie między chęcią przynależenia a potrzebą zachowania maksymalnej autonomii. Skutkuje to także tworzeniem się tożsamości, które nazwałbym t o ż s a m o ś c i a m i t y p u insert. Są to tożsamości zawsze otwarte na propozycje i gotowe włączyć wszelkie dostępne materiały, na równi pochodzące z doświadczeń przeżytych, jak i medialnych, o ile tylko mogą one, na określony czas, „warunkowo”, stworzyć koherentną całość. Tożsamości takie wszakże na równi „włączają”, jak i pozbywają się rzeczonych materiałów, stąd też mają charakter konstruktywny i destruktywny jednocześnie. Baumanowska „płynna nowoczesność” to - w sferze tożsamości narracyjnych - rzeczywistość stałego kalkulowania, co jest wyznacznikiem mojego ,ja\ a co już ledwie odpadem, co było wprawdzie insertem, ale straciło aktualność.

I

²⁵ Zob. V. Dhareshwar, Toward a narrative epitemology of the postcolonial predicamenl, „Inscrip-lions" 1989 nr 5; Questions ofCultural tdenlily, [eds.] S. Hall, P. du Gay, London 1996; Consumption and Eeeryday Life, (cd.) H. Mackay, London 1997.

^3f’ Pisałem na ten temat w pracach: W.J. Burszta, W. Kuligowski, Dlaczego kościotrup nie wstaje. Ponowoczesne pejzaże kultury, Warszawa 1999 oraz W.J. Burszta, Różnorodność i tożsamość. Antropologia jako kulturowa refleksyjność, Poznań 2004.

³' Z Bauman l ianid l.ore. Cambridire 2001

“ Zob. szczegółową analizę teorii Cooleya w pracy: J.A. Holstein, J.F. Gubrium, The Self IVe Uve