ScannedImage 31

326

327

StarożytnyIzra^

z Wadi Dalijeh)⁴⁵. Cała ta kwestia pozostaje jednak nadal prob]_e matyczna⁴⁶.

Ezdrasz Według przekazu biblijnego najbardziej dramatyczne i długotrwałe zmiany w dziedzinie kultury i polityki, jakie się dokonały w p₀. wygnaniowym państwie żydowskim, przypadły na czasy działalności Ezdrasza i Nehemiasza. Z perspektywy biblijnej wynika, że Ezdrasz działał przede wszystkim w sferze religijnej, aczkolwiek jego aktywność należy rozpatrywać w szerszym kontekście perskiej polityki zachowywania miejscowych tradycji religijno-prawnych w celu zapewnienia stabilności społecznej w prowincjach. Ezdrasz przybył do Jerozolimy nie jako zarządca, lecz jako „uczony, biegły w Prawie Mojżeszowym”. Przybył z odpisem Prawa (Ezd 7, 6.10) i z poleceniem Artakserksesa, by ustanowić urzędników i sędziów, mających egzekwować Prawo i nauczać go (Ezd 7,11-14. 25-26). Ezdraszowi powierzono także fundusze i kosztowności, których miał użyć w celu ożywienia kultu w Jerozolimie (Ezd 7,15-20; 8, 21-34). Mogło to wymagać od niego pewnych działań budowlanych przy odbudowywanej świątyni. Według Ezd 6,14 jej odbudowa została zakończona na mocy dekretów Cyrusa, Dariusza i Artakserksesa, a zatem Ezdrasz mógł brać w tym udział. Odbudowa murów Jerozolimy przeę Nehemiasza (Ne 3) może być również postrzegana w szerszym kontekście zamiarów imperium perskiego, by ściślej kontrolować posiadłości w Lewancie⁴⁷. Wreszcie, pod przywództwem Ezdrasza i po przybyciu Nehemiasza (Ne 8,9; 10,1) Prawo zostało przyjęte jako konstytucyjna podstawa życia żydowskiego. Odbyło się to podczas formalnej ceremonii publicznej i uzyskaniu ogólnej aprobaty (Ezd 9,1-10; Ne 8,1 - 10,39). Zakaz małżeństw mieszanych z nie-Żydami stanowił szczególnie istotny wymiar akceptacji Prawa żydowskiego. Misje Ezdrasza i Nehemiasza nie dowodziły, że lokalna społeczność została wynagrodzona

⁴⁵    Zob. zwłaszcza Frank Moore Cross, A Reconstruction of the Judeatt Restoration, JBL 94/1975, s. 4-18, 279; tenże, Interpretation 9/1975, s. 187-203; Shemaryahu Talmon, Ezra and Nehemiah, w: IDB Suppl. s. 317-328.

⁴⁶    Zob. Geo Widengren, Problems in Reconstruction Jewish History in the Persian Period: The Chronological Order of Ezra and Nehemiah, w: Israelite and Judean History, s. 503-509; Aaron Demsky, Who Retumed First - Ezra or Nehemiah? BR April 1996, s. 28.

⁴⁷    E. Stern, Materiał Culture of the Land of the Bibie in the Persian Period, 538-332 B. C„ Warminster/Jerusalem: Aris and Philips, IES, 1982; zob. także K. G. Hog-lund, Achaemenid Imperial Administration in Syria-Palestine, s. 226nn.

|VVygnanie I POWRÓT za lojalność; raczej odzwierciedlały one wysiłki imperium w kierunku rozwijania więzi ekonomicznych i społecznych, które mogłyby związać Judę z całością systemu imperialnego.⁴⁸

Powszechnie przyjmuje się, że Prawo Mojżeszowe, które Ezdrasz przyniósł ze sobą do Jerozolimy, to Pentateuch (Pięcioksiąg-pierwsze pięć ksiąg Biblii Hebrajskiej) bądź, jeżeli nie Pięcioksiąg w całości, to być może jeden z włączonych do niego kodeksów. Jedna z hipotez zakłada, że miał on tzw. źródło kapłańskie (P) Pięcioksięgu (według hipotezy dokumentów, która upatruje w Pięcioksięgu cztery odmienne warstwy, P stanowi jedną z nich). Przypisuje się zatem Ezdraszowi ogromną rolę w wyłonieniu się kanonu Pism żydowskich lub/oraz w procesie redakcji, który doprowadził do powstania Pięcioksięgu w kształcie, jaki obecnie znamy. Jak jednak wspomniano, proces redakcji znacznej części Biblii Hebrajskiej, Pięcioksięgu i Proroków Wcześniejszych rozpoczął się prawdopodobnie całe stulecie wcześniej. Możliwe, że pod koniec V w. przed Chr. zbiór Proroków, zarówno Większych jak i Mniejszych, był gotowy i ogłoszony, podobnie jak kronikarskie dzieło historyczne (Pierwsza i Druga Księga Kronik oraz Księga Ezdrasza i Księga Nehemiasza).⁴⁹

W tym wszystkim zaskakujący jest jednak fakt, że skoro Ezdrasz odegrał tak znaczącą rolę w wyłonieniu się Pisma, żaden cytat z kodeksu prawnego Ezdrasza w Księdze Ezdrasza i Księdze Nehemiasza nie zgadza się z odpowiednim fragmentem Pięcioksięgu (zob. np. Ezd 9,10-12; Ne 8,14-15). Natomiast środki podjęte przez Ezdrasza w celu przeprowadzenia reformy na ogół zgadzają się z przepisami w różnych częściach Pięcioksięgu, chociaż zakaz zawierania małżeństw mieszanych podany przez Ezdrasza jest znacznie bardziej szczegółowy niż jakiekolwiek odnośne rozstrzygnięcie Pięcioksięgu. Kodeks prawny Ezdrasza mógł być po prostu streszczeniem czy też kompendium żydowskiego Prawa w formie dogodnej do zdeponowania w perskich archiwach dworskich. Reasumując, wiemy, że Ezdrasz wysłany przez Artak-sarksesa, przybył do Jerozolimy jako biegły w Prawie Mojżeszowym, by je głosić i wprowadzić w życie. Jednak nie znamy szczegółowej formy tego prawa ani nie wiemy, jak to miało się do Pięcioksięgu, tak jak w swojej kanonicznej formie zachował się do naszych czasów.

⁴« Tamże, s. 244-247. ⁴⁹ Zob. przyp. 15.