190 191 2

Rząd: Nematodermatlda

Drobne morskie wirki, podobne do wirków należących do poprzedniego rzędu, ale mające proste jelito. Plemniki z jedną witką (wyjątek w obrębie wirków).

Nematoderma bathycola żyje u wybrzeży Grenlandii.

Rząd: Catenulida

Wirki słodkowodne i morskie, w większości drobne, wydłużone walcowato. Prosta gardziel i proste orzęsione jelito. Para brzuszno-bocznych pni nerwowych. Statocysta. Parenchyma u niektórych gatunków silnie zredukowana, zastąpiona płynem. Gonady nieparzyste; tylko męski przewód płciowy, otwierający się grzbietowo nad gardzielą.

Catenula lemmae tworzy czasowe łańcuchy zooidów w okresie rozmnażania bezpłciowego.

Rząd: Macrostomida

Drobne słodkowodne i morskie gatunki. Prosta gardziel, workowate orzęsione jelito. Para brzuszno-bocznych pni nerwowych. Dwa otwory płciowe: żeński i męski.

Należą tu rodzaje: Macrostomum, Microstomum.

Microstomum lineare, słodkowodny, ma w naskórku knidy pochodzące od zjedzonych parzydełkowców. Europa, Azja, Ameryka Północna.

Rząd: Haplopharyngida

Drobne, morskie gatunki, podobne do gatunków poprzedniego rzędu, ale mające ryjek i czasowo formujący się odbyt.

Do rzędu należy jeden rodzaj: Haplopharynx.

Rząd: wirki wielojelitowe — Polycladida

Gatunki morskie, zamieszkujące wszystkie morza (fot. 4A), w tym najliczniej podzwrotnikowe. Średniej wielkości, od 3 do 60 mm długie. Silnie spłaszczone, w zarysie owalne lub koliste. Wiele gatunków jaskrawo ubarwionych. Większość żyje wolno, przeważnie przydennie, część pelagiczna, część żyje w komen-salizmie z krabami. U wielu gatunków na odcinku przednim występuje para czułków walcowatych lub uszastych i liczne oczka, może ich być setki par. Układ nerwowy podobnie wykształcony jak u wirków bezjelitowych. Układ wydalniczy słabo rozwinięty lub nie występuje. Gardziel fałdowa. Jelito rozgałęzione zawsze na więcej pni niż trzy. Układ rozrodczy skomplikowany, często zwielokrotniony. U części gatunków w rozwoju pozazarodkowym larwy.

Thysanozoon cliesingi, do 60 mm długi jaskrawo ubarwiony, za pomocą smoczka przyczepia się podłoża. Powierzchnia grzbietowa pokryta brodawkami, do których wnikają ślepe uchyłki jelita. Pospolity w Morzu Śródziemnym.

Podgromada: Neoophora

Obejmuje gatunki produkujące jaja ektolecytalne. W żeńskim układzie rozrodczym żółtniki. Podgromadę rozdziela się na 5 rzędów, biorąc pod uwagę wykształcenie układów pokarmowego i rozrodczego.

Rząd: Prolecithophora

Drobne gatunki morskie i słodkowodne. Gardziel fałdowa lub bulwiasta, jelito proste, workowate. Jajnik produkuje zarówno oocyty, jak i komórki żółtkowe (żółtnik nie wyodrębniony od jajnika).

Należy tu rodzaj: Plagiostomum.

Rząd: Leclthoepithellata

Gatunki morskie i słodkowodne. Drobne. Gardziel bulwiasta, zlokalizowana z przodu ciała. Jelito proste, workowate, żółtniki wyodrębnione.

Gatunki z rodzaju Prorhynchus zamieszkują wody półkuli południowej.

Rząd: wirki prostojelitowe — Rhabdocoela

Najliczniejszy w gatunki rząd, obejmuje formy żyjące w wodach morskich i słodkich, komensale i ektopasożyty bezkręgowców morskich. Drobne i średniej wielkości. Gardziel bulwiasta, jelito proste workowate. Para brzusznych pni nerwowych. Układ wydalniczy silnie rozwinięty. Narządy rozrodcze o złożonej budowie.

Pod rząd: Typhloplanolda

Otwór gębowy pośrodku strony brzusznej. Gardziel ustawiona prostopadle do długiej osi ciała. Gatunki morskie i słodkowodne, wolno żyjące.

Bajornik stawowy — Mesostomum ehrenbergi, w Polsce spotykany na niżu w drobnych zbiornikach wodnych. Długość do 15 mm. Ciało przezroczyste. Jelito żółtobrunatne. Kształt liściasty. Produkuje jaja letnie z cienką osłoną, rozwijające się dzieworodnie i zimowe, z grubą otoczką, rozwijające się po zapłodnieniu. Zapłodnienie krzyżowe.

191