1 (132) 4

264 Wybór z czasopism

Odtąd język francuski jest tylko u mnie posiłkowym językiem, czytam w nim piękniejsze dzieła, mówię i piszę, kiedy do tego przymuszona jestem, ale mowa ojczysta jest główną, zwyczajną i ulubioną mową moją i to jej zamiłowanie tyle mi przyjemności sprawia, tak nawet zaspokaja sumienie, że wszystkim znajomym tę poprawę zalecam i prawdziwie szczęśliwą jestem, gdy mi się kogo nawrócić uda. Do Siostry twojej, dodała uprzejmie, już wielką skłonność czuję i zawczasu proszę, ażebyś mnie o jej postępach uwiadamiał. Jakieżbym ci mógł, droga Wando, lepsze rady przesłać nad te słowa przykładem stwierdzone? Zapewne i Wujaszkowi się podobają. Słuchaj ich więc, weź się do czytania polskich książek. Przez te kilka lat zwiększyła się znacznie ich liczba; weź się do pisania; zacznij także od Powieści arabskich Krasickiego! jest w tomie szóstym na karcie 88, edycji Dmochowskiego. Zgromadź polskich dziejopisów; będziesz mogła łatwo mieć zbiór nierównie znaczniejszy, gdyż w tych czasach co rok pomnażają się skarby nasze historyczne. Niedawno przybyło'nam Panowanie Władysława IVprzez Kwiatkowskiego, teraz wyglądany jest niecierpliwie Obraz wieku Zygmunta III i zapewne wyjdzie wkrótce z druku. Może też i Pamiętników zbieranych przez Niemcewicza, tak zajmujących i drogich, ujrzemy kiedy ciąg dalszy?! A nade wszystko pracuj usilnie; nie myśl po francusku, chcąc po polsku pisać. Proś kochanego wujaszka, żeby ci poprawiał prace twoje, a nie wątpię, że jeszcze prędszy i pomyślniejszy skutek twoje usiłowania uwieńczy: bo wszyscy mówią, że im kto młodszy, tym mu łatwiejsze każde przeistoczenie. Pracuj więc, luba Siostro, naucz się dobrze pisać do polsku, a uradujesz twojego

Brata

SYNONIMY¹

PROSTOTA, PROSTACTWO

Podobne w brzmieniu dwa te wyrazy, w znaczeniu swoim zupełnie są odmienne. Już półtora wieku temu odznaczył ich różnicę Fredro, kiedy w wybornych Przysłowiach swoich napisał: „Bądź prostym, nie bądź prostakiem”. Ale my, pomimo tej przestrogi, mieszamy je często z sobą i jeden w miejscu drugiego kładziemy.

Prostota jest przymiotem, prostactwo wadą. Prostota obejmuje jednakowo zewnętrznego i wewnętrznego człowieka, prostactwo więcej powierzchowności się tyczy.

Nic milszego nad prostotę, własność dziecięcia i niewinności, towarzyszka nieoddzielna szczerości, skromności i dobroci, ułożeniu, czynom, mowie, pismom niepojęty wdzięk nadaje. Nic przykrzejszego od prostactwa, cecha złego wychowania szpeci piękność i cnotę samą.

Prostota każdemu wiekowi, największej godności przystoi, wszystkich wabi, zniewala, przywiązuje; prostactwo nikomu nie jest do twarzy, wszystkich razi, odstręcza, odpycha.

Wymów otwarcie, lecz delikatnie przyjacielowi uchybienie jakie, wyda się serca twojego prostota, wyrzucaj mu go obrażającymi słowy, będzie to prostactwem.

W piśmie, w mowie niewyszukanych, ale szlachetnych używaj wyrazów, tłumacz się jasno, bez przesady, a twój sposób pisania i mówienia będzie prosty; umieść gminne, nieprzystojne wyrażenia, a będziesz pisał i mówił jak prostak.

Niech twój ubiór będzie schludny, gustowny, zgadzający się z majątkiem twoim, a nazwą go ubiorem prostym; nieporządną i nieprzyzwoitą odzieżą wydasz prostaka.

SZLACHECTWO, SZLACHETNOŚĆ

Bogactwo języka i serca Ojców naszych dzielnie w tych dwóch wyrazach się wydaje i podobnie chlubnego zabytku nie może nam stawić ów uwielbiany język francuski. W nim wyraz ogólny noblesse wszystko ma tłumaczyć. Znać, że mniej od nas w tej mierze wybredni Francuzi, nie tak czuli tych wyrazów różnice.

Każdemu wiadomo, że w bardzo dawnych czasach już było szlachectwo, czyli przywilej pewnych ludzi, którzy bądź zasługami, bądź możnością wzięli przewagę i osobną klasę złożyli; ale dawniej jeszcze była szlachetność, bo tę cnota w świat wprowadziła.

Kto ma herb przy nazwisku, ma szlachectwo, kto ma piękną duszę, szlachetność posiada.

Wieśniaków i mieszczan uciemiężać, nie płacić podatków, garnąć łaski dworu, te były dawniej w Polsce rodu szlacheckiego swobody; nic dopuścić się podłości, dobrodziejstwy płacić urazy, to będzie zawsze duszy szlachetnej przywilejem.

Szlachectwo jest więc darem przypadku i losu, szlachetność owocem

Przedruk z tomu II, 1824, nr 10.