1 (222) 2

■.Jania „kulami”, Mm|feemem w usta

ri : szykiem boha-\ Wystarczy wówczas p rety! rety; laboga, pcisiKzy wykrzykniki i iwieŁi swych postaci mm elekt emocjonalni®) rfarzeniach, które b 'iy|r.y i komunika-I zamierzy, dowódcy |ir|^pdają te relacje, ■Baśce. Mówiącym jery autor umie posłu-

:

pdi potraktowanych : sci jego ksią-lamiu'::y. Bohater, w ',s£i. Zobaczył go l ;yi z koniem żarn . Sur A d?nka). Inny 1 ifj armatniej i za-pc Śloczkiem). Napa piecach i skoczył ki ©trzymała szynka k w ipe wy smarował, lila złazie łgarz, który | uf Którego brzuchu e: fF.yrr bez ska-fczaerze gawędziarze |i rir wiedzie się na impr krotochwilny, I prymitywnego ga-pdijśej bawią dzieci j fatalnc-ści? Dziecko p aetknięciu z rzepy i$ir zwskiego rów-h sal wysokiej kra-fc ze współczesnych

Przyborowskiemu autorów powieści historycznych dla młodzieży nie potrafił posługiwać się tak jak on humorem. Już to samo przesądzało_r że atmosfera wielu książek owego czasu była tak pełna egzaltacji i ckliwości. (...)

Szkołą stylu i języka w powieści dla młodzieży był dla Przyborowskie-■go Sienkiewicz, a jego własny instynkt gawędziarza podpowiadał mu okresy proste, zdążające najkrótszą drogą do oznaczonego celu.

(...)

* * *

Fabułę wszystkich powieści Przyboro wskiego stanowią przygody bohaterów na tle historycznie konkretnych wypadków. Ogromna część tych przygód ma charakter wojennej awantury. Bohater — obojętnie, czy jest żołnierzem już na początku powieści, czy pod koniec, czy wreszcie ze względu na swój wiek jest dopiero materiałem na żołnierza — odbywa swe peregrynacje z bronią w ręku.

Najchętniej stosuje Przyborowski schemat przygód zakończony historyczną bitwą (Racławice, Raszyn, Stoczek). Do tego apogeum — największej przygody — doprowadza autor bohatera albo oficjalnym szlakiem armii, albo prywatnym duktem, najczęściej niewiele mającym wspólnego z historyczną kampanią.

Bohater — prosty żołnierz lub dowódca małego oddziału — otrzymuje specjalne zadanie, które pozwala mu wyłączyć się z oficjalnego pochodu. Tak uwolniony od „historycznej cenzury”, jeździ na podjazdy, stacza bitwy, ściga, ucieka, zwycięża, bierze jeńców, zdobywa szlify i odznaczenia — by wreszcie pod koniec powieści wziąć udział w historycznym beju.

Drugi schemat — nie kończący się bitwą — to schemat przygód na poły wojennych, na poły awanturniczych, tworzących szereg zamkniętych epizodów, których zasadę pragmatyczną stanowią koleje losów bohatera. Tło historyczne decyduje czasem o celowości i charakterze tych przygód, częściej jednak jest tylko usuniętą w głąb dekoracją (Szwedzi w Warszawie, Przygody Adamka).

W przygodach wojennych, gdy bohater jest na koniu, z szablą w ręku, wśród wiernych towarzyszy, grozi tylko jeden wróg — nieprzyjaciel, z którym wiadomo, co robić należy. W cywilno-wojskowych przygodach bohaterów w wieku przedpoborowym niebezpieczeństwa są inne i bardziej złożone. Wrogiem może być zły karczmarz, pracujący dla obcego wywiadu, zwykli zbóje i obwiesie oraz tacy spośród dorosłych, którzy kierowani wychowawczym impulsem pragną szukających przygód zawrócić z drogi, zatrzymać lub odesłać do domu. Wrogiem jest człowiek i dziki zwierz w lesie, a nawet pies, który wyskoczył z podwórka.

Bitwy są albo zwycięskie, albo przegrane. W pierwszym typie przygody bohatera mogą się kończyć niepowodzeniami, które niewiele zresztą

219