20090126 171203

psychologiczne

przesłanki

oświadczenia

woli

kolwiek powodów znajdowała się w stanic wyłączający m-św-iado-me albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych". Ustawodawca wyodrębnia więc w dokonaniu tej czynności z jednej strony świadomość, a z drugiej swobodę wyrażenia woli. Zarówno z cytowanego przepisu, jak innych dotyczących „wad oświadczenia woli" wynika, że istotne jest tu ustalenie m.in. motywów, jakimi kierowała się osoba składająca takie oświadczenie [9]. Wymaga to oceny sprawności funkcji poznawczych i emocji, które mogą zakłócać racjonalność motywów działania, a także kontekstu sytuacyjnego obejmującego stan somatyczny badanego w chwili dokonywania kwestionowanej czynności prawnej, jego stosunki z rodziną i dalszym otoczeniem, okoliczności samego wyrażenia woli. Na przydatność opinii psychologicznych w tym zakresie zwraca uwagę Kołakowski [57], Szczególnym przypadkiem czynności prawnej, związanej z oświadczeniem woli, jest sporządzenie testamentu. Warunki sporządzenia ważnego testamentu określają przepisy art. 944 i 945 k.c.

sytuacje

uzasadniające

powoływanie

biegłych

psychologów

IJiegli są powoływani zazwyczaj w sprawach o unieważnienie testamentu osoby, co do której istnieje"przypuszczenie, że sporządziła go.w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Najczęściej powołuje się zresztą biegłych psychiatrów, co wynika ze sformułowań obowiązujących przepisów prawa cywilnego. Wydaje się jednak, że ograniczenie przyczyn stanu wyłączającego świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli do „choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego zaburzenia czynności psychicznych" jest zawężeniem problemu, a sama ocena stanu psychofizycznego spadkodawcy w wielu przypadkach jest niewystarczająca [60, 70). O potrzebie przeanalizowania dodatkowych czynników mogących mieć wpływ na decyzję spadkodawcy świadczą pytania sądu dotyczące nacisku sytuacyjnego i sugestii ze strony otoczenia. Powoływanie psychologów jest uzasadnione zwłaszcza w tych sprawach, w których brak przesłanek wskazują cych na chorobę psychiczną spadkodawcy, lecz okoliczności sporządzenia testamentu pozwalają wnioskować, iż na przykład wskutek obłożnej choroby, związanych z tym ograniczeń samodzielne go funkcjonowania i uzależnienia od otoczenia (a zatem szczególnej sytuacji życiowej), mógł on działać pod presją określonych osób. Odpowiedź na pytanie sądu, dotyczące świadomości i swobody

iiTi-m! jiifkicwicz-Obiiilztiiiki

podjęcia decyzji przez testatora, wymaga od biegłego odtworzenia sylwetki psychologicznej osoby nieżyjącej. Charakterystyka ta jest opracowywana poprzez wnioskowanie pośrednie, na podstawie dokumentów, analizy wytworów spadkodawcy oraz informacji zebranych od osób z otoczenia. Zebranie zatem możliwie pełnych danych, niezbędnych do wydania tego typu opinii, wymaga często przeprowadzenia przez biegłych wywiadów z osobami z najbliższego otoczenia, co powinno być oczywiście uzgodnione z organem procesowym zlecającym ekspertyzę [46, 60, 70].

2.4. Odpowiedzialność za wyrządzoną czkodtą

psychologiczn przesłani oceny decyzji działań:

Przepis art. 425 § l k.c. przewiduje, że „osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome ałbo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowie dzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną". Jako ewentualne przyczyny tego stanu, autorzy komentarza do kodeksu cywilnego [52| wymieniają chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo przemijające zaburzenia czynności psychicznych wskutek używania lekarstw, bardzo silnych wzruszeń lub poważnego wyczerpania organizmu, upośledzenie cielesne (np. głuchota czy ślepota). Autorzy podkreślają, że w każdym przypadku przyjmowania nieodpowiedzialności sprawcy z ait. 425 § 1 k.c. należy „stwierdzić ponad wszelką wątpliwość, że w chwili dokonania czynu byl on całkowicie niepoczytalny". Z przytoczonej interpretacji może wynikać, iż w sytuacji gdy stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli jest utożsamiany z pojęciem niepoczytalności w rozumieniu prawa karnego, to do jego stwierdzenia potrzebna jest wiedza specjalna. Biorąc pod uwagę niektóre z wymienionych przyczyn tego stanu uzasadnione wydaje się zasięganie w tych sprawach opinii psychologicznych. Biegły powinien określić stopień ewentualnych zaburzeń, ich przyczyny i wpływ na zachowanie tej osoby w chwili dokonania określonych działań, które spowodowały wyrządzenie szkody. Dokonując na podstawie badań oceny sprawności procesów poznawczych i stanu emocjonal nego, analizując okoliczności podjęcia decyzji, biegły może wypowiedzieć się, czy w konkretnej sytuacji osoba ia mogła świadomie i swobodnie podjąć decyzję tych działań, czyli —z psychologicznego punktu widzenia — czy rozumiała ich sens i hvia w stanie przewidzieć ich skutki [45].