20090126 171522

definicja

psychologii

śledczej

najogólniej ujmując, wykorzystaniem wiedzy psychologicznej dJ<i celów postępowania przygotowawczego. Powszechnie przyjmuje się, iż w zakres psychologii śledczej "wchodzą trzy podstawowe grupy problemów:    \

° Psychologiczne zasady prowadzenia dochodzenia lub śledztwa, a zatem problemy związane z podejmowaniem decyzji, uzyskiwaniem informacji od osób podejrzanych i świadków, stosowaniem określonych strategii śledczych.

⁹ Wiedza o zachowaniach przestępczych, w tym zwłaszcza teorie wyjaśniające związek pomiędzy osobowością a popełniony nr czynem.

⁹ Metodologia zbierania i analizy danych odnoszących się do określonego przestępstwa.

‘ Podstawową metodą psychologii śledczej)jest analiza tych wszystkich ujawnionych w toku śledztwa lub dochodzenia śladów zdarzenia i zebranych dowodów, które podlegają ocenie psychologicznej i pozwalają na sformułowanie sądów dotyczących osoby sprawcy oraz zabezpieczenia materiału dowodowego [6, 9],

Szczególne miejsce w psychologii śledczej zajmuje właśnie określanie sylwetki psychologicznej niewykrytych sprawców przestępstw, tzwr profilowanie (profiling).

proces tworzenia portretu psychologicznego domniemanego sprawcy

Zgodnie z zasadami psychologii śledczej profilowanie to dochodzenie do krótkiej, dynamicznej charakterystyki zwięźle ujmującej najważniejsze cechy nieznanego sprawcy i przejawów jego zachowań [29, 72], U podstaw procedury tworzenia portretu psychologicznego domniemanego sprawcy leży założenie, że w zachowaniu przestępnym, podobnie jak w każdym innym zachowaniu, sprawca przejawia swoje indywidualne cechy, o których można wnioskować poprzez analizę działania oraz na podstawie śladów pozostawionych przez niego na miejscu zdarzenia [39,44]. W procesie profilowania poddaje się więc analizie caiy szereg zmiennych właściwych dla konkretnego, dokonanego przestępstwa, pochodzących zarówno bezpośrednio z zabezpieczonych śladów, jak i z usta leń dokonanych w toku śledztwa, w tym przeprowadzonych ekspertyz kryminalistycznych, medyczno-sądowych i in., a także z ze /.nań świadków Sporządzający portret sprawcy psycholog musi odpowiedzieć na trzy pytania: co staio się na miejscu zdarzenia, kim mogła być osoba, która dokonała czynu, jakie są najbardziej prawdopodobne cechy takiej osoby (44|? W tym celu stawia się hipotezy dotyczące stałych mechanizmów osobowościowych poszukiwa

no

józ ę' Kni/C-tof Giiwwtki

nej osoby, stanu psychicznego, w jakim się ona znajdowała w chwili czynu, oraz przebiegu jej procesów motywacyjnych. Ostatecznym efektem typowania jest stworzenie zwięzłej charakterystyki sprawcy (profilu lub portretu psychologicznego), obejmującej jego najważniejsze cechy, pomocne w jej ustaleniu przez organy ścigania.

Zmienne osobowo&iowo-moty waćyjne są czynnikami, które nie zawsze bezpośrednio określają cechy osobowości czy też jej mechanizmy w sposób wyróżniający poszukiwanego sprawcę spośród innych ludzi. Ich ustalenie może jednak skutecznie służyć m.in. do tworzenia psychologicznego obrazu zdarzenia, jego weryfikacji czy też ustalenia przebiegu procesów motywacyjnych sprawcy.

Istnieją cechy i stany psychiczne, których związek z informacjami uzyskanymi z miejsca zdarzenia jest ewidentny i bezpośredni. Wykryte ślady mogą stanowić podstawę do różnicowania instrumentalnych i emocjonalnych aspektów przestępnej agresji sprawcy, mogą wskazywać na jego silne pobudzenie emocjonalne i motoryczne, złość, wściekłość czy też takie zaburzenia świadomości, jak jej zawężenie czy znaczne ograniczenie. W niektórych przypadkach okoliczności zdarzenia mogą również jednoznacznie wskazywać na rolę czynników seksualnych w genezie czynu lub też jego ekono-miczno-rabunkową motywację. Zdarza się, że jest również możliwe hipotetyczne określenie stopnia samokontroli, z jaką działał sprawca, poziomu popędowo-emocjonalnego czy też poznawczego jego czynności, a także stopnia, w jakim zaplanował i zrealizował swoje działania. Ustalenia takie mogą dawać podstawy chociażby do wnioskowania o zachowaniu sprawcy przed i po dokonaniu przestępstwa i przyczynić się do zaklasyfikowania go do określonego typu. Spośród różnych typologii sprawców opisywanych w kryminologii szczególnie przydalny do typowania sprawców zabójstw okazał się podział stworzony.przez ekspertów FBI. Wyróżniają oni zabójców zorganizowanych i niezorganizowanych [6, 43,72]. Sprawcy niezorganizowani pozostawiają na miejscu zdarzenia ślady sugerujące „panikę, strach, irracjonalność i niedojrzałość ', a ich przestępstwa nie są planowane [72, s. 40]. Natomiast miejsce zbrodni wskazujące na zdolność do planowania, inteligencję, doświadczenie, dojrzałość oraz chłód emocjonalny, sugeruje, że zabójca należał do typu zorganizowanego. Przyporządkowanie do jednego z tych typów stanowi punkt wyjścia do budowania szczegółowego portretu psychologicznego sprawcyr-

Hipotetyczne odtworzenie przebiegu procesów motywacyjnych sprawcy jest zazwyczaj bardzo skomplikowane, gdvż z jed-

41!

osobowościowc

-motywacyjne

przesłanki

profilowania

zorganizowani i niezorganizowani sprawcy zabójstw

.-ó-i/.c-fW Gierowski