20090126 170608

działy

psychologii

sądowej

wykorzystane w nazwie założonego w 1990 r. europejskiego .stowarzyszenia (buropean Association ot Psychology and Law), taki też tytuł mają organizowane od 1988 r. coroczne międzynarodowe konferencje. Zwięzłą definicję „psychologii i prawa" proponują Ogloff i Finkeiman [69, s. 3). Zgodnie z nią „prawo i psychologia to badania naukowe wzajemnych konsekwencji działania prawa na łudzi i ludzi na prawo", a psycholog pracujący w tej dziedzinie „zajmuje się oceną przyjętych założeń, że prawo musi wpły wać na ludzkie zachowanie, bada także sposoby, w jaki prawo odpowiada na przemiany społeczne wymagające zmian prawa". Podobnie szerokie podejście prezentują Carson i Buli [7], podkreślając wzajemne związki prawa i psychologii zarówno w zakresie teorii, jak i praktyki. Wynika to z przedmiotu zainteresowania obu nauk, jakim jest ludzkie zachowanie, możliwości zrozumienia go, przewi dywania i określonego nań wpływania. Prawo odwołuje się do ustaleń psychologii, jednocześnie bezpośrednio na nią wpływa. Psycholog bowiem wykonując swój zawód musi uwzględniać obowią zujące normy prawne.

psycholog jako biegły

Różnorodność zagadnień, dla rozwiązania których prawni cy sięgają po pomoc psychologów, spowodowała wyodrębnienie węższych działów psychologii sądowej. Różne są przy tym kryteria tego wyodrębniania: na przykład wyróżnienie psychologii śledczej czy psychologii penitencjarnej jest związane z etapem postępowania, w którym uczestniczy psycholog, podczas gdy u podstaw wyodrębnienia psychologii zeznań, psychologii kryminalnej czy psychologii prawa leżą konkretne problemy, których rozwiązania od psychologa się oczekuje.

Celem niniejszego rozdziału jest przedstawienie możliwości zastosowania psychologii do rozstrzygania określonych problemów w różnych etapach postępowania sądowego w sprawach karnych, cywilnych i rodzinnych. Dotyczy on zatem problematyki, która w sposób niekwestionowany mieści się w obszarze psychologii sądowej, zgodnie z pierwszą podaną definicją. Psycholog występuje w roli biegłego sądowego, a zakres jego działań jest wyznaczany z jednej strony przez reprezentowaną przez niego dziedzinę wiedzy, z drugiej zaś przez obowiązujące przepisy prawne. Należy jednak podkreślić, że sam fakt posiadania dyplomu ukończenia studiów psychologicznych nic jest warunkiem wystarczającym, aby mógł się tego zadania podjąć. Obecny stan psychologii sądowej jako dyscypliny naukowej oraz różnorodność problemów, do rozwiązania których biegli są powoływani, powoduje, że o kompetencjach

/żrisi jiiskirtricz-Ohiilziiifu

w

biegłego do wystąpienia w określonej sprawie powinien decydować kierunek jego specjalizacji w zakresie psychologii oraz posiadane doświadczenia zawodowe. Psychologowie podjęli w ostatnim okresie inicjatywę uregulowania problemu mianowania biegłych sądowych w zakresie psy chologii. Postulaty dotyczą przede wszystkim zasad oceny kompetencji osób ubiegających się o pełnienie funkcji biegłych oraz utworzenia kilku węższych specjalności, w zakresie których biegli wydawaliby opinie. Zakłada się, że psycholog podejmujący się pełnienia tej funkcji powinien, obok rzetelnej wiedzy w zakresie prezentowanej specjalności, posiadać także podstawową znajomość prawa. Fakt, że sprawy te nie są obecnie uregulowane odpowiednimi przepisami, powoduje w praktyce wiele nieporozumień, wpływa negatywnie na jakość opinii psychologicznych, a w konsekwencji przedłużanie postępowania. Możliwości stosowania psychologii zarówno w procesie karnym, jak cywilnym ciągle pozostają nie wykorzystane, a zmiana tego stanu rzeczy leży w interesie zarówno sanweh psychologów, jak i ich zleceniodawców. Dlatego przygotowanie kadry biegłych o stosownych kompetencjach jest obecnie bardzo istotnym problemem.

1.2. Warunki przeprowadzania badań i opracowywania opinii psychologicznej

sprzeczności zawarte w roli biegleg psycholog

Podejmując się zadania biegłego, psycholog napotyka na liczne przeszkody wynikające z tego, że obiektem jego badania jest człowiek. Po pierwsze, biegły musi pogodzić sprzeczność pomiędzy nadrzędną zasadą swojego zawodu — niesieniem pomocy — a koniecznością zachowania obiektywizmu i służebnej roli wobec wymiaru sprawiedliwości. Inną, znaczącą trudność w opracowywaniu ekspertyzy stanowi fakt, że osoba badana podlega ciągłym zmianom, a zmianę te mogą w znaczący sposób wpłynąć na uzyskiwane wyniki. Zadaniem biegłego psychologa jest wypowiedzieć się bądź to o przeszłości, na przykład o sytuacji przestępstwa, w której uczestniczę! badany, bądź też przewidzieć określone postępowanie przyszłości, na przykład ocenić, które z opiekunów będzie w stanie zapewnić optymalne warunki wychowawcze dzieo ku. Tymczasem psecholog bada określoną osobę tu i teraz, napotykając przy tej okazji na kolejne problemy — zmiany związane z tym-czasowym nastrojem i samopoczuciem osoby badanej, a także i swoim, ale przede wszystkim ze szczególną i niepowtarzalną re-