20090126 170937

kryteria

użyteczności

W psychologii sądowej stosuje się wszystkie wymienione techniki, choć najważniejszą rolę odgrywają testy jako metody spel niające podstawowe kryteria użyteczności. Kryteria te to standaryzacja (jednolitość postępowania badawczego — ten sam materiał, instrukcje, zasady oceny i interpretacji), normalizacja (wymierne zasady porównywania wyników), rzetelność (stopień stałości badanych zmiennych), trafność (stopień dokładności pomiaru) i obiektywizm (stopień niezależności wyników od warunków badania i wpływów badającego).

testy zamknięte

tosty otwarte

Poszczególne testy znacznie różnią się od siebie w zależno ści od tego, jak zostały skonstruowane. Na ogól przyjmuje się, że testy o charakterze zamkniętym, czyli te, w których materiał bodźcowy oraz instrukcja (oczekiwania) przedstawiane badanemu są jednoznaczne i oczywiste, dają wyniki w znacznie większym stopniu wymierne. Mają one zazwyczaj formę pytań zamkniętego wyboru (np. „Czy lubisz wstawać rano?") lub zdań twierdzących, a zadaniem badanego jest udzielenie odpowiedzi zgodnie z posiadaną wiedzą na swój temat. Podstawowym ograniczeniem tych testów jest zakładanie z góry motywacji osoby badanej do udzielania szczerych wypowiedzi. Tymczasem, zwłaszcza w sprawach sądowych, nierzadko mamy do czynienia ze świadomą bądź nieświadomą motywacją do pokazywania się w lepszym świetle lub, wręcz przeciwnie, symulowania choroby. Niewiele pomagają skale kłamstwa, które informują badającego o zniekształceniach zawartych w teście, często jednak nie pozwalają na odpowiedzi na najważniejsze pytania dotyczące osobowości. Dlatego często sięga się do testów o charakterze otwartym, które zakładają rzutowanie (projekcję) przez osobę badaną własnych problemów w sytuacjach wieloznacznych, a takie prowokuje przedstawiany badanemu materiał. Na przykład zadaniem badanego jest narysowanie jakiegoś obiektu (rysunek postaci ludzkiej, drzewo), ułożenie opowiadania na temat oglądanego obrazka (TAI, CAT) czy też wypowiedzenie się, do czego, jego zdaniem, jest podobna pokazywana plama atramentowa (test Ror-schacha). Jednak podstawowy zarzut, jaki stawia się tym testom, to mało precyzyjne kryteria interpretacji, a co za tym idzie,-również użyteczności. Studia prowadzone nad niektórymi testami zaliczanymi do tej grupy¹ pozwoliły w ostatnich latach w dużym stopniu wyeliminować te słabości.

^; Por. opracowania dotyczące interpretacji testu Rorschacha według Comprehen-sivo System Exnera, badania interkulturowe oraz studia nad użytecznością testu w badaniach sądowych [1, 10. 19, 2-t, 64, 65].

39fl-------.Miej-.) CseredeKckii-------------

Obserwacja i wywiad stanowią główne techniki wspomagające i weryfikujące uzyskane informacje w odniesieniu do konkretnego zachowania w życiu.

Analiza wytworów działania okazuje się metodą szczególnie przydatną w odniesieniu do podmiotu badania, który z przyczyn obiektywnych znajduje się poza granicami zasięgu badającego (np. w sprawach testamentowych lub odtwarzania sylwetki psychologicznej osoby nieżyjącej). Materiały będące wynikiem aktywności kreatywnej (listy, zeszyty szkolne, pamiętniki, rysunki ilp.) są jedynym bezpośrednim źródłem informacji psychologicznej o tych osobach.

Najrzadziej stosowaną i najmniej przydatną techniką w praktyce biegłego sądowego jest eksperyment psychologiczny.

Podstawą diagnozy osobowości staje się zestawienie wniosków uzyskanych na podstawie analizy wszystkich zastosowanych technik i wyeliminowaniu hipotez, które się wzajemnie wykluczają lub nie znajdują potwierdzenia w kilku źródłach.

2. Przedmiot i zakree ekspertyzy psychologicznej

2.1. Sprawy karne

Rozwój nauk sądowych, a zwłaszcza postęp w diagnostyczno-terapeutycznych możliwościach współczesnej psychologii, szczególnie klinicznej, stworzył sytuację wymagającą bardziej nowoczesnej oceny okoliczności, w których wymiar sprawiedliwości stara się korzystać z wiedzy specjalnej dotyczącej zasad i procesów rządzących życiem psychicznym człowieka.

Spotykane w literaturze typowe przypadki wykorzystywania wiedzy psychologicznej w procesie sądowym [35,62], pomimo iż przedstawione są w formie podziałów, nie mają kształtu ostatecznych rozstrzygnięć czy też zamkniętych podziałów logicznych o enumeratywnym charakterze. Stanowią raczej dynamicznie rozwijające się działania poznawcze zmierzające do wprowadzenia pewnego porządku i konsekwencji w szerokiej garnie sytuacji diagnostycznych psychologii sądowej. Punktem wyjścia proponowanych podziałów jest przedmiot i zakres ekspertyzy psychologicz nej uwzględniający bardzo zróżnicowane kategorie i-pojęcia fnp. osobowość sprawcy, jego zachowanie, prognozę, stopień asocjalno-.ści ilp.). Przedstawione poniżej rozważania na temat przedmiotu

-- ----------------------- ]óxf Krzysztof Cicmvski ------------------------ś°l

♦ t

obserwacja

i wywiad

analiza

wytworów

eksperyment