34 (498)

Ekonomia polityczna posługuje się wszystkimi wymienionymi tutaj sposobami wnioskowania, przy czym każdy z nich wiąże się szczególnie z jednym z trzech postępowań poznawczych, którymi posługuje się metoda ekonomii politycznej.

Pierwsze postępowanie,. mianowicie abstrakcja, polega na indukcji. Punkt wyjścia stanowi tutaj, jak już wspomniano, porównawcza obserwacja konkretnego przebiegu procesu gospodarczego w różnych warunkach historycznych. Materiału obserwacyjnego dostarcza ekonomia opisowa (wraz ze statystyką gospodarczą i geografią gospodarczą), historia gospodarcza, jak również bezpośrednia obserwacja bieżącego przebiegu procesu gospodarczego. Obserwacja porównawcza i oparta na niej analiza pozwalają na przeprowadzenie pewnych uogólnień, stwierdzenie powtarzalności rozmaitych właściwości procesu gospodarczego i związków między nimi, określenie historycznego zasięgu tych powtarzalności oraz rozmiaru i rodzaju występujących w nich przypadkowych zakłóceń. W rezultacie prowadzi to do odróżnienia aspektów istotnych i przypadkowych, czyli do abstrakcji. Dochodzi wreszcie do sformułowania abstrakcyjnych kategorii ekonomicznych, modeli teoretycznych oraz odpowiadających im praw i teorii. Wszystko to odbywa się drogą rozumowania indukcyjnego.

Drugie postępowanie, stopniowa konkretyzacja, polega w zasadzie na dedukcji, przy czym indukcja spełnia jednak poważną rolę pomocniczą. Model teoretyczny zostaje stopniowo uzupełniony dodatkowymi bardziej szczegółowymi założeniami, po czym, za pomocą wnioskowania dedukcyjnego, następuje konkretyzacja kategorii, praw i teorii ekonomicznych. Wprowadzenie do modelu teoretycznego dodatkowych, bardziej szczegółowych założeń jest rezultatem wnioskowania indukcyjnego, opartego — tak samo jak w modelu na wyższym szczeblu abstrakcji — na porównawczej obserwacji konkretnego procesu gospodarczego. Natomiast konkretyzacja kategorii ekonomicznych oraz wyprowadzenie praw i teorii bardziej szczegółowych z praw i teorii bardziej abstrakcyjnych odbywa się drogą dedukcji. Konkretyzacja kategorii ekonomicznych odbywa się przez klasyfikację, mianowicie przez rozróżnienie w obrębie kategorii ogólniejszych różnych kategorii bardziej szczegółowych, np. rozróżnienie kapitału przemysłowego, handlowego i pieniężnego w^r obrębie ogólnej kategorii kapitału. Kryteriów takiej konkretyzującej klasyfikacji dostarcza porównawcza obserwacja rzeczywistego procesu gospodarczego; są one więc ustalane na podstawie wnioskowania indukcyjnego. Ale sam akt klasyfikacji jest zastosowaniem wnioskowania dedukcyjnego. Podobnie dedukcję i indukcję traktując redukcję jako rodzaj indukcji. Redukcja jest jednak sposobem wnioskowania odmiennym od indukcji i polega na odwróceniu kierunku wnioskowania dedukcyjnego. Wnioskowanie indukcyjne natomiast nie polega na odwróceniu dedukcji, ale na specyficznej budowie przesłanki i wniosku, mianowicie przesłankę stanowią tu szczególne przypadki wniosku.

121