260,261

260

Intentio operis -inlentio lectoris -intentio auctoris

Rozumienie

tekstu

0/ielo jako twór semantyczno--syntaktyczno--pragmatyczny

Teorie literatury X

przyznawaniem kluczowej roli w odkrywaniu sensu literatury intem jl uiiM (postawę tę z kolei określał „metafizycznym realizmem”) a całkowita im czytelnika, któremu wydawać się może, że tylko on jeden zgłębi! t,i|< multa la i który wywyższa się ponad tłum ignorantów (tę postawę nazywał I i u metyczną semiozą”)¹. Dobrym rozwiązaniem tego rodzaju dylrmalM wprzekonaniu autora The Limits oflnterpretation,doskonały kompimnli go istotę próbował określić rozmaicie - albo jako dialektykę między i formą, inicjatywą ze strony interpretatora i parciem kontekstu"’^{2 3}, albo M ko „dialektyczny związek pomiędzy intentio operis i intentio lectoris" ' V sza oznaczała „intencję dzieła”, a więc jego, by tak rzec, obiektywną ti uUtH ną czytelnikowi niezależnie od autora, w momencie gdy tekst rozpot / vif byt w obiegu komunikacyjnym. Druga - „intencja czytelnika”- odnoHlIft (■ nie do jego wkładu w interpretację dzieła, wkładu rozumianego jednak ą swobodna twórczość w kreowaniu znaczeń literatury, lecz raczej juko m dzaju kompetencji czytelniczej - umiejętności dekodowania kodów I kflT które legły u podstaw dzieła. By jednak akt interpretacji osiągnął pelttfl adekwatności, należało dodać do tego jeszcze trzeci rodzaj intencji, ktrifl dził w równie silną zażyłość z pozostałymi dwoma: mianowicie intentf - intencję autorską, przywróconą przez Eco do łask jednak nie na z.tur solutnej władzy nad tekstem, lecz jedynie partnerki owej potrójne j u l u ji nikacyjno-interpretacyjnej, która jest niezbędna, by znaczenia tekstu ■ swoją idealną formę⁴.

W procesie, który nazywał Eco .Interpretacją”, nie interesowało go | naprawdę interpretowanie, ale raczej rozumienie tekstu, albo jeszcze ItuK najbardziej być może dało się dostrzec uzależnienie jego teorii od sol warunki komunikacyjne, jakie należy spełnić, by komunikat językoWw prawnie zdekodowany⁵. Dlatego też definiował on dzieło literat kii |u rodzaju mechanizm, którego głównym zadaniem było wytworzenie iw go czytelnika⁶. Lub też określał je - w nieco bardziej zawiły sposób • syntaktyczno-semantyczno-pragmatycznym”^{7 8}, w ramach którego dują. a widzieć interpretacja stanowi część planu generatywnego dzieła I 'i • t|f mu służyła również wspomniana już kategoria czytelnika modelowrgd

Ifltilotyka

261

Czytetnik nar ny - czytelni! krytyczny -superczyteln

Falsyfikowai

interpretacji

~m$ rzeczy odpowiednika wpisanej w dzieło literackie instrukcji jego obsłu-y i y.ym czytelnik modelowy rozpadał się dodatkowo w koncepcji Eco jesz-lliw.i typy czytelnika - czytelnika naiwnego (takiego, który stara się zrozu-|iu /enia tekstu, ale nie zawsze mu się to udaje) oraz czytelnika krytyczne-lfy powinien zrozumieć mechanizm znaczenia tekstu i, w przeciwieństwie |eg<> „naiwnego” wcielenia, nie dać się złapać w syntaktyczno-semantyczne / i tawione przez autora. Najwyższą instancją okazywał się jednak super-»k, którego kokieteryjnie nazywał autor Trattato di semioticagenerale „god-Jgi| eemiozy”⁷®. On to posiadał absolutną kompetencję i dla niego tekst nie H żadnych tajemnic - był on bowiem teoretycznym odpowiednikiem ideal-Tlii y tekstu i najprawdopodobniej pozostawał tylko w sferze idealności. tylnim krokiem na drodze porządkowania problematyki interpretacji stasiu autora Lector infabuła próba określenia tego, co rozumiemy przez „wlani) raczej „dobrą” interpretację. W tym wypadku zajmował on z kolei sta-;k" podobne do modnego od pewnego czasu falsyfikacjonizmu interpreta-i, nic używając oczywiście określeń „prawdziwa / fałszywa interpretacja”⁷⁹, gdy mówił:

iża iuy przyjąć pewien rodzaj zasady Popperowskiej⁸⁰, a mianowicie jeże-,le istnieją reguły pozwalające stwierdzić, które interpretacje są „najlep-i", istnieje przynajmniej reguła pozwalająca stwierdzić, które są „złe”⁸',

Bogie nasuwały się same przez się. Idea falsyfikacji interpretacji była bo-osiatecznie tylko zwierciedlanym odbiciem idei poprawności — samo za-|c istnienia „złej”interpretacji musiało wszak zakładać kocepcję „dobrej”lub hwiicj" interpretacji.

Krytyka dat strukcjl i pi matyzmu

stał więc ostatecznie na stanowisku ograniczonej swobody interpretacji tom zbliżał się do poglądów Ingardena i jego następców), ale ostatecznym Srlum tego ograniczenia był dla niego postulat zachowania „wewnętrznej ■d tekstów, czyli ich wewnętrznej relacyjności” (czym oczywiście spłacał ]*ti ukturalistom). Zakładając, że tekst jest „systemem wewnętrznych relacji”¹*' ■tóy fragment tekstu należy interpretować w odniesieniu do innych, pojeni znów na łono strukturalnej koncepcji literatury, sytuując się polemicznie BC wszystkim wobec poststrukturalistów - zarówno wobec dekonstrukcjo-V. którym zarzucał będzie nadmierne koncentrowanie się na tym, co w teks-

Boli idem, Interpretacja i nadinterpretacja, op. cit., s. 44.

Ki n Nturu się unikać określeń w rodz.aju: „poprawna” lub „fałszywa” interpretacja, co czyni Wii Iii teoretyków interpretacji, w obawie, żeby nie być posądzonym o odwoływanie się do ki 1 lyczncj koncepcji prawdy.

kari 1‘npper jest twórcą idei falsyfikacjonizmu w teorii nauki.

B 11 Itco, Interpretacja i nadinterpretacja, op. cit., s. 51-52. Eco podaje tu przykład interpreta-

■    1 |l lltnkiej komedii I luntcgo, dokonanej przez (1. Rosctticgo, której nadużycia wobec tekstu

■    są lak duże, że od razu uderza nas jej niestosowność.

I Zob, 11. Eco, l'be l.imiti oflnterpretation, op. cit., s, 14 H.

1

   U. Eco, The Limits oflnterpretation, op. cit., s. 24.

2

   Ibidem, s. 21.

3

⁷’ Idem, Nadinterpretowanie tekstów, [w:] Interpretacja i nadinterpretacja, red. S ł '|U T. Bicroń, Kraków 1996, s. 63 - zob. też na ten temat M.P Markowski, lott* rECOlekcje, „Znak” 1996, nr 12, s. 129.

4

⁷¹ Koncepcję interpretacji według Eco referowałam także we Wprowadzeniu ilu ■ książki w związku ze sporem o granice interpretacji między Eco, Korty’in 1l u Ilią wtarzarn tutaj jednak najważniejsze wątki tej dyskusji dla wygody czytelnika

5

Zob. M.P. Markowski, Interpretacyjne rECOlekcje, op, cit., s, 130-131.

6

⁷¹ Zob. U. Eco, Interpretacja i nadinterpretacja, op. cit., s. 63.

7

⁷* Zwróćmy uwagę, że pojawiają się tu trzy działy semiotyki wymienione przez Morf!

8

Zob. 11. Eco, l.ector in falnila. , op. cit., s. 97.