269

268

Sumując można powiedzieć, że chemizm magm bazaltowych (np. hawajskich bazaltów toleitowych) sprzyja osiąganiu przez nie powierzchni Ziemi. Natomiast chemizm magm granitowych regionów górotwórczych powoduje całkowitą ich konsolidację na pewnej głębokości skorupy ziemskiej. O naturze ekstruzyjnej magmy decyduje niewielka zawartość wody i innych lotnych składników, skład chemiczny (warunkujący minimalne obniżenie temperatury likwidusu pod wpływem wody) oraz dużą rozpiętość między temperaturami likwidusu i solidusu. Natomiast wysoka zawartość wody i innych lotnych składników, maksymalne obniżenie temperatury likwidusu pod wpływem wody rozpuszczonej w magmie pod ciśnieniem i niewielki interwał temperatur między likwidusem i solidusem sprzyjają krystalizacji magmy w plutonicznych warunkach.

Magmatyzm a współczesne poglą-dy tektoniczne_

Nie analizując szczegółowo problemów dawniejszych, jak i współczesnej tektoniki można powiedzieć, że przedstawiona w 1912 roku przez znanego geofizyka i badacza Grenlandii Alfreda Wegenera teoria wędrówki kontynentów, która wywołała wśród wielu geologów burzliwe kontrowersje, doczekała się w ostatnim czasie nieoczekiwanej aktualizacji. Różni się ona od dawnej tym, że obecnie oparta jest nie tyle na zgodności linii brzegowej kontynentów oraz niektórych analogii w ich budowie geologicznej, jak też prawidłowości w święcie biologicznym, ile na wynikach szczegółowych pośrednich i bezpośrednich badań den oceanicznych oraz znajomości zachodzących w nich procesów geologicznych. Znajomość ta ugruntowała się na podstawie wyników badań międzynarodowych zespołów badawczych, przy zastosowaniu całego arsenału współczesnych geologicznych, geofizycznych, petrologicznych, geochemicznych i geochronologicznych metod badawczych, które poparte są coraz liczniejszymi pracami eksperymentalnymi.

W odróżnieniu od czasów dawniejszych, kiedy badany i dyskutowany był oceaniczny wulkanizm i jego produkty głównie na Wyspach Hawajskich i Islandii, obecne ilości zebranych faktów i materiałów obserwacyjnych ukształtowały zupełnie inne podejście do tych problemów, które ogólnie zostało określone jako nowa globalna tektonika. Jej inicjatorzy uwypuklili znacznie wulkanizm Ziemi i wykazali, że jest on jednym z głównych procesów powodujących tworzenie litosfery. Ustalenie w obrębie oceanów linii epicentrów trzęsień Ziemi przebiegających zgodnie z prześledzonymi i określonymi grzbietami oceanicznymi i ich wulkanizmem, który manifestuje się na powierzchni, np. na Islandii będącej powierzchniowym fragmentem środkowoatlantyckiego grzbietu, spowodowały rozwinięcie nowych hipotez i poglądów określanych jako rozszerzanie się i ekspansja oceanicznego dnia (sea floor spreciding; Dietz, Hess, Vine, Mathews, yić/e Coleman, 1977). W strefie rozpadlin oceanicznych grzbietów czyli ryftów (rift valleys) wydobywają się z astenosfery na zasadzie konwekcji różne lawy bazytowe, które powodują ciągły przyrost oceanicznej litosfery. Takie grzbiety, jak obliczono, osiągają w oceanach łączną długość ponad 70 000 km i pocięte są licznymi poprzecznymi uskokami tansformacyjny-. /