278 279 2

Pasma ułożone są podłużnie i okrężnie i przebiegają grzbieto-brzusznie. W tułowiu, pasma okrężne wykazują rozmieszczenie zgodne z rozmieszczeniem zonitów.

Układ nerwowy. Główne części układu nerwowego są ściśle związane z naskórkiem. Część centralna układu nerwowego składa się z 10 zwojów, ułożonych w pierścień dookoła gardzieli. Ze zwojów wychodzą podłużne pnie nerwowe, z których brzuszno-boczne są najgrubsze, osadzone są we wspomnianych zgrubieniach naskórka i w tułowiu wykazują zwoje, rozmieszczeniem odpowiadające zonitom.

Narządy zmysłów. U części gatunków morskich na odcinku głowowym występują prosto zbudowane oczka, w postaci pigmentowanych kubków. Na całym ciele, szczególnie licznie na ryjku, występują szczecinki czuciowe.

Jama ciała jest obszerna i wypełniona płynem z wolnymi komórkami

0    kształcie amebowatym.

Układ pokarmowy (ryc. 111 A), jako całość, ma kształt rury. Rozpoczyna się otworem gębowym osadzonym na szczycie ryjka, prowadzącym do krótkiej jamy gębowej. Z jamą łączą się umięśniona gardziel, o trójdzielnym świetle,

1    krótki przełyk otwierający się do jelita środkowego, zwanego żołądkiem. Do przełyku uchodzą parzyste gruczoły, zwane ślinowymi, a do jelita środkowego gruczoły określane jako trzustkowe, ale właściwa ich funkcja nie jest znana. Układ pokarmowy kończy się krótkim jelitem tylnym, uchodzącym otworem odbytowym w ostatnim zonicie tułowia. Część przednia i tylna układu pokarmowego wysłana jest oskórkiem. Jelito środkowe nie jest orzęsione, na jego zewnętrznej powierzchni występują delikatne włókienka mięśniowe tworzące rzadką sieć.

Ryjkogłowy odżywiają się szczątkami organicznymi i jednokomórkowymi glonami, które zgarniają z podłoża i wciągają do układu pokarmowego ruchami pompującymi gardzieli.

Oddychanie zachodzi poprzez ścianę ciała.

Układ wydalniczy jest typu protonefrydialnego. Składa się z pary sołeno-cytów (komórek płomykowych z jedną witką), występujących w 10 lub 11 zonicie tułowia i uchodzących oddzielnymi nefrydioporami po stronie grzbietowej.

Układ rozrodczy. Ryjkogłowy są zwierzętami rozdzielnopłciowymi, ale dymorfizm płciowy jest bardzo słabo zaznaczony.

Jajniki są parzyste, pod względem budowy odpowiadają germowitellarium, zlokalizowane są w środku ciała. Jajowody w końcowych częściach mają uwypuklenia, funkcjonujące jako zbiorniki nasienne, łączą się w pojedynczy jajowód i uchodzą na zewnątrz organizmu samicy pojedynczym gonoporem w ostatnim zonicie tułowia.

Jądra są również parzyste, mają krótkie nasieniowody, które łączą się nasieniowód nieparzysty, w końcowej części zróżnicowany w prącie. Narząd kopulacyjny jest uzbrojony w oskórkowe szczecinki lub haki.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Ryjkogłowy są jajorodnc. Zapłodnienie jest wewnętrzne. Samce niektórych gatunków składają spermatofory. Rozwój zarodkowy jest nieznany. Z jaj wylęgają się postacie młodociane pokryte cienkim oskórkiem. z niepełną (II) lub pełną liczbą zonitów. Postacie z niepełną liczbą zonitów uważane są za larwy, linieją i po każdym linieniu przybywają zonity, aż osiągną pełną liczbę.

SYSTEMATYKA

przedstawicieli typu rozdziela się pomiędzy dwa rzędy, główną cechą różnicującą jest liczba placidów.

Rząd: Cyclorhagida

Placidy w liczbie 14-16. Tylko ryjek wciągany do wnętrza ciała. Tułów na przekroju poprzecznym owalny, okrągławy lub trójkątny. Liczne wyrostki naskórka. Narządy adhezyjne.

Echinoderes dujardini występuje na morskich wodorostach.

Rząd: Homalorhagida

Placidy w liczbie 4—8. Ryjek i odcinek głowowy wciągane do tułowia. Tułów na przekroju poprzecznym ma zarys trójkąta. Wyrostki oskórka nieliczne.

FILOGENEZA RYJKOGLOWYCH

Ze względu na brak dowodów paleontologicznych, nic nie wiadomo o pochodzeniu typu. Po odkryciu, ryjkogłowy uznawano za stawonogi, wtórnie pozbawione odnóży. Przy takim zaszeregowaniu, brano pod uwagę występowanie oskórka, podobnie zbudowanego jak u stawonogów, zawierającego chitynę, zróżnicowanego w pierścienie i płytki, liniejącego oraz występowanie mięśni poprzecznie prążkowanych i brak nabłonków orzęsionych. Jednakże wykrycie u ryjkogłowych protonefrydiów i pseudocelu spowodowało przesunięcie ich do wtórnojamowców pozornych.

Z typami zaliczanymi do wtórnojamowców pozornych łączy ryjkogłowy jeszcze kilka dodatkowych cech. Najwięcej cech łączy je z brzucborzęskami, do których należą: trójdzielne światło gardzieli, zróżnicowanie naskórka na część podstawową i na liczne wyrostki, podobne wykształcenie mięśni ściany ciała, zróżnicowanych w pasma i podobne wykształcenie narządów adhezyjnych oraz układów pokarmowego, wydalniczego i rozrodczego. A poprzez podobieństwa z brzuchorzęskami, ryjkogłowy wykazują więzy filogenetyczne z wirkami, od których najprawdopodobniej pochodzą.

Z drugiej strony, ryjkogłowy pod względem niektórych szczegółów morfologicznych nawiązują do wyższych typów wtórnojamowców pozornych. Z kol-czugowcami i kołcogłowami (patrz dalej) łączy je posiadanie struktur wciąga-

279