3 8238577944

Soczewka oka jest jedyną przezroczystą tkanką w organizmie człowieka. W ciągu kilku minionych lat naukowcy ustalili, że ta nieodzowna do prawidłowego skupiania światła struktura powstaje dzięki wyjątkowej zdolności komórek do wstrzymywania uruchomionego programu samozniszczenia tuż przed jego końcem. W ten sposób powstają zupełnie puste, ale nadspodziewanie trwałe komórki, które mogą przepuszczać światło widzialne.

Gdy dokładniej zrozumiemy, jak tworzą się komórki soczewki, może uda nam się zapobiegać jej mętnieniu powodującemu zaćmę. Choroba ta jest przyczyną postępującego pogarszania się wzroku u co drugiego człowieka po 65 roku życia. Nadal jedynym ratunkiem jest wtedy chirurgiczne usunięcie matowiejącej soczewki lub jej fragmentu i wstawienie w to miejsce implantu*. Jednak powikłania, które pojawiają się po części zabiegów; zmuszają do przeprowadzenia kolejnej operacji. Wziąwszy pod uwagę, że zaćma dotyczy głównie osób starszych, dla których każdy zabieg chirurgiczny jest ryzykowny, lepiej byłoby stosować jakąś inną metodę spowolnienia, zatrzymania lub nawet cofnięcia choroby.

Nowe, szczegółowe informacje o tym, jak w^r oku kontrolowana jest samobójcza śmierć komórek, można by wykorzystać nie tylko do ochrony wzroku, ale także w leczeniu na przykład chorób Alzheimera i Parkinsona oraz AIDS, spodowowanych nadmiernym bądź nieprawidłowym zamieraniem komórek.

Na granicy życia

zwarta, elastyczna i przezroczysta soczewka oka to prawdziwy cud ewolucji. Gdyby była choć odrobinę mętna lub zniekształcona, postrzegany przez nas świat zmieniłby się w gabinet krzywych luster, pełen wypaczonych i rozmazanych obrazów oraz oślepiających błysków. A jeśli soczewka zawierałaby jakiś barwnik, pochłaniałby on światło, uniemożliwiając dostrzeganie niektórych kolorów.

Wiele zwierząt ma prześwitujące części ciała - przykładem są skrzydła owadów - jednak całkowicie przezroczysta tkanka jest w przyrodzie rzadkością. Rogówka również jest przezroczysta, ale to raczej cienka struktura białkowa otoczoną pojedynczą warstwą komórek niż prawdziwa tkanka. Soczewka natomiast składa się z około 1000 warstw idealnie przejrzystych żywy ch komórek. Przezroczystość w przyrodzie wykorzystywana jest nie tylko w narządach wzroku: niektóre zwierzęta zamieszkujące oceany i jeziora dzięki przezroczystym tkankom mogą ukrywać się przed drapieżnikami. Jednak większość z nich, na przykład meduzy; nie jest całkowicie przejrzysta.

Przezroczystość jest cechą niezwykłą, choćby dlatego że w każdej komórce znajdują się organelle - wewnętrzne struktury, jak jądro komórkowa (a w nim DNA), mitochondria wytwarzające energię oraz aparat Golgiego i siateczka śród-plazmatyczna, które biorą udział w syntezie lipidów i białek. Każda z nich ma inny współczynnik załamania światła. Na granicy struktur część padającego światła odbija się i rozprasza, co oznacza zmniejszenie przezroczystości.

Dodatkowa niektóre składniki komórek pochłaniają światło o określonej długości fali. Na przykład hem znajdujący się w hemoglobinie sprawia, że erytrocyty przybierają charakterystyczny czerwony kolor. Poniew^faż krew dociera do

Samobójstwo dla przejrzystości

Układ komórek tworzących soczewkę i niezwykły program ich rozwoju sprawiają, że tkanka ta jest przezroczysta. Komórki całkowicie ukształtowanej soczewki dopasowują się do siebie, formując niemal krystaliczną strukturę, która ogranicza rozpraszanie światła (rysunek z prawej i mikrofotografie z prawej). Podczas rozwoju pozbywają się materiału utrudniającego przechodzenie światła, inicjując samobójczy program, który powoduje usunięcie z ich wnętrza wszystkich organelli (na dole z prawej). Proces ten zatrzymuje się tuż przed śmiercią komórki.

ZMYSŁY BEZ TAJEMNIC

18 ŚWIAT NAUKI