308 309

Mapy tematyczne

Z mapami tematycznymi stykamy się znacznie częściej niż z mapami ogółt topograficznymi. Zbiorem map tematycznych jest każdy geograficzny atlas szkolny Często posługujemy się takimi mapami tematycznymi, jak mapa samochodowa, administracyjna lub turystyczna.

9.1. KLASYFIKACJE MAP TEMATYCZNYCH

Mapy tematyczne można klasyfikować według różnych kryteriów, np.:

-    podziału nauk. w tym nauk geograficznych.

-    skali map.

-    przeznaczenia.

-    innych (np. obszaru, odwzorowania, metody prezentacji).

Można zatem klasyfikować mapy tematyczne na mapy tematyczne geograficzne i mapy nauk niegeograficznych. Do drugiej grupy należy zróżnicowane i użyteczne dla geografów mapy, np. geologiczne (geologia nie jest nauką geograficzną), ornitologiczne, archeologiczne. ale także np. mapy sieci gazowej i elektrycznej w mieście.

Tematyczne mapy geograficzne można podzielić na dwie grupy, zgodnie z podziałem nauk geograficznych, na mapy przyrodnicze (zwane fizycznymi) i mapy społeczno-gospodarcze Ponieważ mapy nauk niegeograficznych również dzielimy na przyrodnicze i społeczno-gospodarcze, otrzymujemy prosty schemat klasyfikacyjny map tematycznych przedstawiony w tabeli 9.1.

Ze względu na skalę wyróżniamy mapy wielko-, średnio- i maloskalowe. Można je także klasyfikować ze względu na przeznaczenie: ogólnoinformacyjne, szkolne, planistyczne. Kryteria klasyfikacji map zostały omówione w rozdziale 1.

		Mapy tematyczne
		nauk geograficznych	nauk nlegeogralicznych
		na przykład:	na przykład:
	a	-hydrograficzne	-geologiczno
s	5	- goomortotogiczne	- ornitologiczne
s	E	-ttmatyeme	- geoooumczne
?	K
M		na przykład	na przykład
g		-ludnościowe	-historyczne
3E	Si	-rolnictwa	-Wzykowe
	fi	-przemysłu	-kryminalistyczne
		- komuntacil
			■ - -■ —■ i ■ ■ ——^1 —

Tabela 9.1. Podział map tematycznych uwzględnbtący dwa kryteria klasyfikacyjna

ino

9.2. POCZĄTKI MAP TEMATYCZNYCH

1’owHtaiiie terminu mapa tematyczna w latach dwudziestych XX w. nie znaczy, że dopiero wówczas zaczęto opracowywać takie mapy. Już w końcu XVII w. pojawiły się w Europie pierwsze mapy tematyczne, np. mapy wiatrów, prądów morskich, rozmieszczenia roślin i zmienności deklinacji magnetycznej na obszarach morskich. Dla kartografii tematycznej wielce zasłużył się angielski astronom Edmond Halley (1656-1742), autor laiku map tematycznych, m.in. wydanej w 1701 r. pięknej, iniedriorytniczg, często reprodukowanej mapy izoliniowcj, przedstawiającej deklinację magnetyczną Oceanu Atlantyckiego. Mapy te - na co warto zwrócić uwagę - zwykle obejmowały większe obszary a więc były to mapy niałoskalowe i znajdowały praktyczne zastosowanie, np. w żegludze.

Do pierwszych map tematycznych obszaru Polski zalicza się mapę geologiczną opracowaną przez Francuza Jeana-Ełienna Guettarda (1715-1786). W latach 1760-1762 odbył on podróż po naszym kraju i opracował jego opis geologiczny, do którego dołączył mapę Polski w granicach przedrozbiorowych w skali około 1.4 400 000. Na mapie wyróżni! cztery główne strefy geologiczne: strefę „piaszczystą" na północy „ilowato-margjistą" -wyżyny „solną” - opisaną dokładniej w komentarzu do mapy pod wrażeniem zwiedzanych kopalni w Bochni i Wieliczce, oraz „metaliczną", którą można identyfikować z pasmem Karpat.

Nieco później, w 1815 r., ukazała się bardziej szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali około 1:1 200 000, opracowana przez Stanisława Staszica (1755-1826). Opracowanie mapy tematycznej wymaga odpowiedniego podkładu, czyli mapy o właściwej skali i szczegółowości. Dopiero wykonanie map topograficznych pozwalało na szczegółowe terenowe tematyczne kartowanie kraju. W Galicji, pozostającej w granicach monarchii austro-- węgierskiej, z inicjatywy krakowskiej Akademii Umiejętności przeprowadzono szczegółowe kartowanie terenowe, wydając w latach 1887-1912 Atlas geologiczny Galicji.

Później niż mapy przyrodnicze (fizyczne) zaczęty się ukazywać mapy społeczno-gospodarcze. Jest to zrozumiałe, zważywszy na to, że do ich opracowania wykorzystuje się zwykle dane statystyczne, np. o liczbie ludności, produkcji rolniczej i przemysłowej, eksporcie. Za pierwszą mapę gospodarczą Europy uważa się wydaną w 1782 r. mapę niemieckiego nauczyciela Augusta Croma (1753-1833). Umieszczono na niej ponad 50 rodzajów sygnatur symbolizujących zarówno bogactwa naturalne, jak i produkty rolne i przemysłowe. Mapy, zwane dzisiaj statystycznymi, wykonywane na podstawie spisów, zaczęły pojawiać się w latach dwudziestych XIX w. Opracowywano wówczas m.in. karto-gramy gęstości zaludnienia, mapy kropkowe rozmieszczenia ludności oraz mapy dzisiaj określane jako ilustrujące patologię społeczną kradzieże, napady i zabójstwa. Przyczyną takich tematów były ówczesne problemy społeczne wywołane żywiołowym rozwojem kapitalizmu, a więc m.in. rozwojem miast.

Duże znaczenie dla rozwoju map tematycznych miał Atlas fizykalny albo zbiór map, na których przedstawiono obrazowo zjawiska przyrody nieorganicznej i organicznej według ich geograficznego występowania i rozmieszczenia. To tłumaczenie tytułu atlasu wydawanego w formie zeszytowej w latach 1838-1848, opracowanego przez Heinricha

309