326 327

Użytkowanie map tematycznych odbywa się w znacznej mierze z wykorzystaniem reguł i procedur odnoszących się do map ogólnogeograficznych. Duża część informacji zawartych w mapach tematycznych może być odczytana stosunkowo łatwo za pomocą analizy wizualnej. Tak jest przede wszystkim z treścią o charakterze jakościowym, wyrażoną w nominalnej skali pomiarowej. Dotyczy to także ilościowych cech ąjawisk, kiedy wystarczy przybliżone oszacowanie wielkości lub relacji wielkości. Zwiększenie dokładności odczytu danych ilościowych wymaga zastosowania sposobów pomiarowych omówionych w rozdziale poświęconym kartometrii (patrz: rozdział 7).

Pomiary na mapach tematycznych, dotyczące elementów treści związanych ze skalą mapy tj. długości i pola powierzchni¹, wykonuje się podobnie jak na mapach ogólnogeograficznych. Jeżeli pomiary odnoszą się do treści wyrażonej znakami nieskalowymi, np. na mapach wykonanych metodą kartodiagramu, pomiar następie w skali tematycznej - w jednostkach miary przedstawianego zjawiska - która nie ma związku z metryczną skalą mapy podkładowej.

Należy pamiętać, że wiarygodność wyników pomiarów dokonywanych na mapach tematycznych zależy nie tylko od dokładności procedur pomiarowych, ale także od specyfiki treści map. Pomiary na mapach dotyczące topografii teren u mają większą wiarygodność niż pomiary zjawisk, których obraz kartograficzny powstał w wyniku interpretacji punktowych pomiarów terenowych, np. w przypadku map geologicznych i glebowych lub zjawisk o nieostrych granicach, mąjących niepewny przebieg. Za przykład mogą posłużyć granice regionów klimatycznych, które na mapach oznacza się zazwycząj za pomocą znaków liniowych, lecz w istocie są to strefy, często o znacznej szerokości.

Na podstawie (lanych uzyskanych z map dzięki pomiarom, czyli bezpośrednio, można uzyskać informacje pochodne, będące rezultatem przekształceń (przeliczeń) danych pomiarowych. Na przykład odczytane z mapy wysokości punktów i pomierzone między nimi odległości służą do obliczania spadków terenu, a pomierzenie pola powierzchni wybranego obszaru i długości znąjdujących się na nim cieków to dane do obliczenia gęstości sieci rzecznej Zależnie od rodzaju potrzebnej informacji stasuje się różne, czasami zaawansowane metodycznie sposoby przekształceń. Należy do nich badanie przestrzennej zależności występowania zjawisk, oparte na procedurach matematyczno-statystycznych, zaadaptowanych na potrzeby kartografii. Informacje uzyskane drogą transformacji danych pomiarowych stają się często materiałem wyjściowym do opracowania kolejnych map: spadków terenu, gęstości sieci rzecznej, korelacji zjawisk geograficznych.

Z użytkowaniem map wiąże się pojęcie „kartograficznej metody badań", oznaczające wykorzystywanie map do celów naukowych. Kartograficzna metoda badań jest procesem wieloetapowym, często bardzo złożonym, i stanowi najwyższą formę użytkowania map. Polega na pomiarze, przekształceniu i interpretacji danych znąjdujących się na mapach w celu uzyskania poszerzonej lub jakościowo nowej informacji w stosunku do tej, którą

'naJtf^topogrtfcinewifl^itrtdriiosialowyctimapleintfycznychopracowanychwRjtscewpowoiww^irzydzMlolKai

celom) deformowano. należy ratem pamętać. te wyrii ponurów na tych mapach mogą być obarczone W*dem. TaW nćete-tometiyczny podkSad topograficzny ma także mapa tfetowo-rolniwa województw w skali 1:100 000. ukortciona w drogiej petowe lat dziewięćdziesiątych XX w.

.włożono" podczas opracowania mapy. Może tobyćnp. objętość opadu obliczona na podstawie mapy izohietlub wyrażający znaczny stopień syntezy współczynnik korelacji, oparty zazwyczaj na .prostych" mapach rozmieszczenia zjawisk.

Aby kartograficzna metoda badań była efektywna, powinna ją cechować niezawodność, co jest związane z wiarygodnością map źródłowych i właściwym przebiegiem poszczególnych etapów procedury badawczej. Istotne są przede wszystkim odpowiednie kwalifikacje prowadzącego badania, a więc jego wiedza o odwzorowaniach kartograficznych, genera-lizacji oraz właściwościach metod służących zarówno do przedstawiania, jak i badania treści map. Spełnienie wymienionych warunków użytkowania map pozwala:

-    wybrać materiał źródłowy odpowiedni do reaUzaqi postawionego zadania; np. do sporządzenia mapy spadków terenu nie należy używać mapy topograficznej w skali mniejszej niż 1 25 000 (najlepiej 1:10 000), ponieważ nawet niewielka generałiźacja obrazu rzeźby terenu powoduje bardzo wyraźne ich zniekształcenie;

-    uniknąć błędów, jakie mogą powstać przy pomiarach długości, pól powierzchni i laerun-ków na mapach opracowanych w odwzorowaniach zniekształcąjących te parametry-, przestrogą przed tego rodzaju nieprzemyślanymi działaniami niech będzie przykład odwzorowania walcowego Merkatora, w którym pole powierzchni w okolicach równoleżnika 80° jest powiększone 30-krotme;

-    dobrać właściwe sposoby pomiaru i przekształcenia treści map; sposób pomiaru wpływa na jego dokładność (pomiar długości sposobem kroczkowania jest dokładniejszy niż kraywo-mierzem, patrz: podrozdział 7.7.2), a sposób przekształcenia - na sens uzyskiwanych wyników (zastosowanie niewłaściwego rodząju współczynnika korelacji zniekształca wynik badania);

-    zrozumieć, jaki rodząj informacji może być przekazywany za pomocą poszczególnych metod kartograficznych, a szczególnie - na jakim poziomie pomiarowym; oznacza to, że z mapy opracowanej metodą kartogramu, a więc zawierającej wartości liczbowe podzielone na klasy, nie można uzyskać informaęji szczegółowych, jakie daje metoda izolinii, po/.waląjąca na odczytywanie indywidualnych wartości zjawiska. Korzystanie z map izoliniowych niesie jednak również ograniczenia, ponieważ sens mają tylko odczyty wartości na mapach opartych na danych pomiarowych, a więc mapach operujących izoliniami rzeczywistymi; w przypadku prezentacji izopletowej odczytywanie wartości w dowolnym punkcie, jakkolwiek możliwe technicznie - jest błędne (patrz także-, rozdział 6);

-    interpretować treść map oraz wyniki badań ze świadomością konsekwencji wynikających z generalizacji. która - wpływając na dobór i położenie obiektów; na długość elementów liniowych i wielkość pól powieizchni. a także w pewnej mierze na dobór metod kartograficznej prezentacji - decyduje o obrazie kartograficznym. Wyciągając wnioski na podstawie badania treści map, należy pamiętać, że generałiźacja oddziałuje nierównomiernie na poszczególne elementy tej treści, np. na rzeźbę terenu i zabudowę znacznie szybciej niż na inne elementy a pod jej wpływem maleje geometryczna dokładność map (następują przesunięcia niektórych obiektów). Przejawem generalizacji jest także zmiana metod kartograficznych wskutek zmniejszania skali, np. przy przedstawianiu występowania surowców mineralnych metoda chorochromatyczna może zostać zastąpiona metodą sygnaturową, a więc powierzchniowy obraz zjawiska zmienia się na punktowy.

327