332,333

332 Teorii- liirMinraj

332 Teorii- liirMinraj

Rola literatury w krytyce systemowego literaturoznawstwa

Kristevej teoria tekstu

Poziom

semiotyczny

Iprzedwerbalny)

Genotekst/

fenotekst

wolucji języka poetyckiego) przyznawała zresztą literaturze iowim co Barthes czy Derrida — również i jej zdaniem pisarstwo uw>nn>, auli zdołało podważyć prawomyślność systemowej nauki o znakiu li, bH to najbardziej nawet radykalna krytyka semiologii, dokonywana w W tecznie więc tekst literacki, według badaczki francuskiej, byl „pi iktf cji sensu”, która znajdowała przedłużenie w praktyce czytania, palm jako i kontynuującej twórczy proces zapoczątkowany w samym M Teoria tekstu wypracowywana przez Kristevą spotykała «ię Mpfl bardzo wyraźnie z poglądami na tekst jej mistrza Rolanda lim ll| uwzględniać miała również specyficzne właściwości podmiotu « Wl zy freudowskiej (w wersji Lacana) - która w procesie kształtował™ m szczególną rolę przypisywała sferze signifiant. Według I .acaittj | wiek jeszcze przed swoim przyjściem na świat, a także i po imł^ już i zawsze j eszcze, wprzęgnięty był w łańcuch syn ibo fiant, i to zanim zdołał się zapoznać z jej regułami”'⁰¹. W niy4| lF tekst literacki nie miał więc do przekazania jakiejś ukrytej głębi if dyną jego prawdą, albo raczej „prawdą”, był sam proces rodzeniu »i J gólne właściwości przejawiała w tym wypadku mowa poetyi lui, ■ swoją zdolność wracania do tego, co poprzedzało akt symhulIżftM sfery zmysłowo-cielesnej wyrażającej się w dźwięku lub rytmie,ł poziom przedwerbalny (który Kristeva określała mianem „semtufl' dobny w swoim funkcjonowaniu do „pracy” freudowskiego »in|V miał wejście podmiotu w porządek symboliczny. Jednocześnie jotff ność pełniła funkcję negatywną wobec struktury języka i wnbofl munikowania - rozsadzała porządek symboliczny, powodu jąi dei i znaczeń. Tak właśnie działo się w nowoczesnej literaturze aWB ra doprowadzała język do granicy wyrażalności i do całkowłttB czenia. Owo ingerowanie porządku semiotycznego w sym bullo# zdaniem Kristevej, najważniejszą właściwością poetyckości'"', H lę w koncepcji autorki La revolution du language boitiauc udgjjff różnienie dwóch poziomów tekstowych: genotckstu i fcn<>lcku| oznaczał w tym wypadku właśnie ów proces nieskończonego, | tri

Więcej miejsca owej kontestacyjnej roli literatury awangardowej p(IF w książce La rtwlution du langage po<ftique. L'avant-gardę it la/in du ASK mont et Ma/Iarmó, Paris 1974.

Zob. na ten temat zwłaszcza rozdział: Laproductwitć ditc texte wl i.|/⁽. Iu|, Recherches pour une sómana/yse, Paris 1969.

Ibidem, s. 184. Zob. też J. Lacan, itcrits, Paris 1966, s. 468.

Zob. też J. Kristeva, Kilka problemów semiotyki literackiej, op. cit.,», 1 / H • | ■ Koncepcja literatury Kristevcj została tu bardzo wyraźnie podpor/i|dkoWt|| LncanoWlkiej, choć Kris te va modyfikowała nieco rozróżnienia wpiowailMM lo-Zob. także Psychoanaliza oraz Feminizm, zwłaszcza podrozdział FemlnllĄ W tym wypadku Krlsteva wykorzystywała terminologię badaczy iad/linkl na i Sobolrwrj zob. J. Krlsteva, Kilka problemów semiotyki liteiaiki^/, 11A , |

■Miin /i n (zanim jeszcze narodzi się sens). Fenotekst zaś określał już Wfriiiimen o charakterze językowym (na przykład Rzut kośćmi Mal-■piu/iiu nic to doprowadziło badaczkę ostatecznie do sformułowania lln nu kiego jako praktyki językowej, w toku której operacje geno-Thl|i| w sferę fenotekstu'®⁷.

Ideologiczna

eksploatacja

literatury

MhiiIh s. jak i Kristeva konsekwentnie przeszli więc w latach siedem-• kwestionowania semiologii strukturalnej, dostrzegając w niej ko-Hl|lily/mu'“⁸. Oboje też szukali możliwości przekroczenia sztyw-^■lOliyi h semiologii przez strukturalizm, wykorzystując między in-■wriiu awangardowej literatury jako aktywności „rewolucyjnej”, ■fikoniijącej swoistej rozbiórki ustalonych norm języka'“'.W arty-Min Urologia dyskursu o literaturze Kristeva występowała już bardzo ■b przeciw strukturalizmowi. Uznała go za jedną z odmian neo-■Wail/.u a do „ideologicznej eksploatacji literatury”przez podpo-■ynkiiriii o literaturze językoznawstwu'¹⁰.1 nawet - jak twierdziła XObecnie droga przejścia od językoznawstwa strukturalnego do y>i transformacyjnego (Chomskyego) nie była w stanie ożywić _^B{tratury od wpływów lingwistyki i od narzuconych przez nią nlizin osiągnął kulminację „w dyskursie poetyki formalnej, wobec niepr/.enikliwego dla niej muru języka i przedstawie-■pUlsą dla teorii literatury było teraz odejście od statycznego, syn-■Huktuializmu i wkroczenie na drogę badania historycznej „sen-

■R/ Mniej więcej w tym samym czasie Kristeva analizowała również spe-^^HMc/nośc literatury, do badania której zainspirował ją przede wszyst-|| l/n ......... tworzenia się tekstu jako wchłaniania, transformacji i wszczę

li li i i w |iiż Istniejących w kulturze. Zjawisko to, określone mianem „in-

I'. |ii i..... I" jej zapewne największą sławę na forum wiedzy o literaturze,

Hlrn.......im |.itiirkę potężnego nurtu teoretycznoliterackiego - badań in-

WM* l tui.i) luicicsowaly kristceę głownie przemiany semantyc/nr w teks ■Rsl ino, za, W hm m p.nlku, w tekście powieści), a przede wszystkim trans-^^Hwc*.eMiiejs/y( li tekstów (w szczególności rozmaitych cytatów i kle./) mmi i mających się integralną częścią nowego tekstu - zob. na ten temat itrukturowania tekstu, tłum. W. Krzemień, „Pamiętnik Literacki”

Atioyi |ę /n I.miłowania semiologii poprzez zamianę jej w gramatologię

Umil') ...........wal mniej więcej w tym samym czasie |aci|ucs I )enula.

MS ontawiuin tu koncepcji Dcrridy, zainteresowanych odsyłam do jego

_thnn h KI., niski, Warszawa 2004, Ogramatologii.op. ci/.,oraz do

kontekst, | w: | ulem, Marginesy filozofii, tłum. A. I łziadek, ^^H|ftiią/i l>. Warszawa looi.oruz Sćmiohgieetgnammatologie,„Sot ial St icn j - wyd, poi. |w:| idem, Pozycje, tłum. A. Dziadek, Br imn i uk,

^^^Mktyil......i w Wykładzie. . nf>. iI a-l y.

miltn i i, lagia dydtw iii o literaturze, o/>. fil., s. 177