337

Oczywiście nie wszystkie warstwy muszą się znajdować w każdym złączu lutowanym. Na przykład, w przypadku złączy bardzo wąskich proces dyfuzji obejmuje całą warstwę lutu (lutowinę) i warstwa czwarta praktycznie nie występuje. Poza tym warstwa ta stosunkowo rzadko jest wyraźnie widoczna i możliwa do obserwacji mikroskopowej. Podobnie warstwa trzecia w wielu przypadkach jest wymiarowo nieuchwytna, nawet przy dużych powiększeniach. Jeżeli wzajemna rozpuszczalność lutowanego metalu i lutu jest nieograniczona, warstwy druga i trzecia nie są wyraźnie od siebie oddzielone i tworzą strefę przejściową złożoną z warstewek o ciągle zmieniającym się składzie. Przy ograniczonej wzajemnej rozpuszczalności, gdy tylko niewielka ilość lutu dyfunduje w metal lutowany i równie niewielka ilość metalu rodzimego rozpuszcza się w ciekłym łucie, powierzchnia podziału lut-metal zanika i warstwy druga i trzecia są ostro rozgraniczone. Oprócz procesu wzajemnego rozpuszczania się metalu rodzimego i lutu, ma niekiedy miejsce proces tworzenia się związków międzymetalicznych.

12.4. Lutowanie miękkie

12.4.1. Charakterystyka i klasyfikacja lutów miękkich

Charakterystyczną cechą lutów miękkich jest stosukowo niska temperatura topnienia, niska twardość i dobra plastyczność. Niska temperatura topnienia, a co za tym idzie niska temperatura lutowania, z jednej strony upraszcza technologię lutowania, gdyż nie wymaga stosowania źródeł ciepła o dużej mocy, z drugiej ogranicza jednak zakres stosowania lutów do lutowania przedmiotów pracujących w zakresie temperatur nie przekraczających na ogół 5(H250°C. Zaletą lutów miękkich jest zdolność ich do zwilżania powierzchni większości metali, w tym także żelaza, miedzi i ich stopów. Ze względu na skład chemiczny luty miękkie można podzielić na:

-    luty na osnowie cyny,

-    luty na osnowie ołowiu,

-    luty na osnowie cynku,

-    luty na osnowie kadmu,

-    luty na osnowie bizmutu,

-    luty na osnowie indu,

-    luty na osnowie galu.

Zakres temperatur topnienia poszczególnych grup lutów podano na rysunku 12.4.

Najbardziej rozpowszechnionymi lutami miękkimi są ktopy na osnowie cyny, głównie stopy cynowo-ołowiowe. Luty te mogą ponadto zawierać pewną ilość antymonu (do 7%), który zastępuje cynę i podwyższa twardość i wytrzymałość lutu.

337