452,453

452

Teorie literalni \ Kl

Sposoby definiowania ptci

Badania genderowe i genderowa krytyka literacka

gender, to nie chodzi już tylko o problemy kobiet, lecz również o problemy mężczyzn - także przecież, choć w inny sposób, zdeterminowanych rolami płciowymi. Badania genderowe nie tyle więc rejestrują i opisują stan obecnej wiedzy na temat historii kobiet, ile koncentrują się na sposobach definiowania płci żeńskiej, a także płci męskiej w historii, na konsekwencjach takiego definiowania i na rozmaitych ideologiczno-politycznych aspektach tych definicji.

Warto też zaznaczyć, że podobnie jak w wypadku feminizmu w ogóle, gdzie sfera problematyki społeczno--polityczno-antropologiczno-kulturo-wej bardzo mocno łączy się z zagadnieniami specyficznie literaturoznawczymi i nie sposób właściwie oddzielić jednego zakresu problemów od drugiego, tak również gdy chodzi o problematykę gender, wszystko to, co wchodziłoby zwłaszcza w zakres badań psychologicznych, socjologicznych, politologicznych, antropologicznych czy szeroko rozumianej wiedzy o kulturze (w zasadzie uwzględniającej wszystkie

wymienione aspekty), wykazuje silne powiązania z kwesti.mil w obszarze zainteresowań historii i teorii literatury oraz ki W wypadku gender związki te są nawet być może jeszcze silnll mej definicji terminu, dlatego też nie da się restrykcyjnie odt go tego, co mieści się w ramach tak zwanej genderowe | k czy genderowych badań literackich (Gender Criticism), od szef badań genderowych. A nawet trzeba podkreślić, że Uteim k rowa jest w znacznym stopniu zadłużona u innych typów posługuje się ona zarówno pojęciami czy kategoriami, juk i |y wanym głównie na gruncie psychologicznych i socjologiem derowych.

Nurt badań literackich o takiej właśnie nazwie - „krytyk i g jętej z amerykańskiego Gender Criticism), jest również obei o wspomnianego, wcześniejszego chronologicznie nurtu li te mi dań kobiecych (Wotnctis Studies), a także od krytyki fcmlnlMyi'

■ BADANIA MĘSKIE (Men'I StllM culinities Studieś) - nurt hudurt wych zajmujący się w szezcgólłlfl cyfiką męskości i badaniem tnąąf płciowych w przestrzeni spoltu turowej. Za prekursorskie między innymi prace I' li/uli* lit ter XY tożsamość mężczyzny di iii ta Blya Żelazny Jan. Rzecz » mT Badania nad męskością ( W, <i|j oraz Mascu/inities Studia) km w Stanach Zjednoczonyc h ml nr siedemdziesiątych, znajdują' (■ na marginesie badań koblot ytl|T rowych zajmujących się /eńnlui skimi rolami płciowymi. Ohtf jają się coraz bujniej i owili niąU Współcześnie badaniu inąlkld ne są między innymi nu uiłL przejawów opresywnośul ■ triarchalnej wobec luężofl ją one przekonanie o dośwltj presji ze strony patrlurd nie przez kobiety, zwiać negatywny wpływ metru ści (w szczególności mit męskości”) zadomowiony rze i działających dmtl cesach tworzenia nię« płciowej.

VII

/ll

/VI

Ir mili)

llii/llil

lic

I,-buli

ścic trudno byłoby przeprowadzić w tym względzie biiulzu liclhlą i

'* I i/uctr

453

|t kich badań genderowych (zwanych także często po prostu krytyk;) f*) > hodzi jednak o wyraźnie ujawniane znaki świadomości społecz (Wyi li determinacji płciowych w dyskursach uprawianych przez krytyków i badaczki/badaczy literatury.

Hiir badań genderowych wyodrębniła się także odmiana krytyki lite-Hfzajijca do przeczytania na nowo tekstów literackich (szczególnie kall) pod k;)tem wytwarzania w nich różnic płciowych. Największym za jlleiti cieszą się tutaj takie problemy, jak narzucanie bądź tłumienie Wticl konwencje kulturowe, sposoby określania płci przez języki i dys-lanizmy definiowania płci, ustanawianie pól semantycznych rozhula ikól żeńskich lub męskich ról płciowych itp. Interesującym wątkiem ma|i się także specyficzne nacechowanie płciowe tekstów literackich jlowimie” (gettderecf), wyrażające się między innymi w ustanawianiu 11 pi zez autorkę/autora (a także podmiot liryczny, narratora czy po wie literackim, w swoistym „negocjowaniu” ról płciowych czy kwc-i i*iorcotypów związanych z płcią. Istotne okazują się w tym wypad <l/i na pytania, w jaki sposób autorka/autor przyporządkowywani '/ciistwo do określonych płci biologicznych, nacechowują płciowo ■ czy na przykład realizują stereotypy związane z daną płcią, czy też i Hicrcotypy zmienić, jak dokonuje się owa „negocjacja” płciowości au-ileiu jalnymi odbiorcami, itp.

genderowe - na przykład wywodząca się z amerykańskiego dekon-ii Barbara Johnson czy Gayatri Chakravorty Spivak - podejmują się ll/<* interesujących reinterpretacji dyskursów teoretycznoliterackich Burzą przede wszystkim mity neutralności i obiektywności lite y, wykazując uzależnienie postaw badawczych i sądów interpretacyj-V* /no kulturowych determinacji płci³⁰.

Ich latach badania genderowe poszerzyły dodatkowo obszar swoich świadczenia wynikające z osiągnięć tych wszystkich orientacji, kto mię problematyką różnic, także - etnicznych, rasowych czy narodowo-u więc problematyką szczególnie intensywnie podejmowaną na grun-kultutowych. Jednym z najważniejszych tematów stały się także za

Zrmkl i motel 1 no kult

Czytani nu w pi wio goi

..Uplcli

tekstu

klogo

Mmno

Nogoi pic Iow

gnie angielskiego „criticism” jako „krytyka" nic jest całkiem ścisłe. W języku an Hlczcgólnic w użyciu tego terminu w Stanach Zjednoczonych, mamy bowiem

UNII /•• /nar/onlem szerszym - to raczej „badania literackie", w skład których wcho ii* „krytyka literacka”, jednak nic wyłącznie, jak sugerowałoby polskie tluina-i iiniiiii Dlatego skłaniam się raczej do oddawania ang.„Gender Criticism”również ,1 iii. I iii * i ,i genderowe".

filą >v lym /uktesie io/|m.iw.| jesi np li. Johnson, (Irmin iheory and the Ynlr Sthool, Htyfih".*: o/'(Irniler, red. F.. Słiowaltcr, New York-1 .ondon 1989. Warto również pod a gruncie polskim orientacja genderowa przyniosła bardzo interesujące efekty Bilsiilii I Interpretacji literatury, zwłaszcza w pracach I. Iwasiów i K. Kłosińskiej, zaś teorii dramatu niezwykle przydatny jest pionierski toin / )yiśwn. tyi/.i, 1 /•/,-, c W lialncha, M Suglery IJ. Zając, Kraków jooi.

Pudwi mitu r