254,255

254

Teorie literatury XX wid

Tekst kultury logicznej teorii kultury została też sformułowana definicja tekstu kultury. /.«

on zdefiniowany jako układ znaków posiadający poza znaczeniem językowym I znaczeniem wynikającym z innego systemu semiotycznego) także dodatkowi /(!. czenic w kulturowym systemie semiotycznym. Był to więc właściwie wszelki dzaj infonnacji o charakterze znakowym, pełniący funkcję kulturową (na pr/y' zachowania, moda, reklama, style życia itp.)^4A.

Pansemiotyzm Cechą charakterystyczną dla teorii szkoły tartuskiej st;ił się swoisty pansnlj tyzm, odkrywany na różnych poziomach życia społecznego i praktyk aityM; nych. Ostatnim ogniwem na tej drodze okazało się nawet uznanie człowio twór znakowy prowadzące do sformułowania najogólniejszych zasad tak z personologii (czyli nauki badającej znaki i teksty zachowań Iu&lxL a następnie zbudowanie na tej podstawie ogólnej charakterystyki typów i Personologia antropologicznych. Punktem wyjścia do tak rozumianej charakterystyki | nologicznej stała się semiotyczność zachowania ludzkiego, j* wana na przykład jako wytwarzanie tekstu zachowania, który w relacji do go tekstu jawi się w formie znakowej (model generatywny). Inną możli było nadawanie sensu zjawiskom rzeczywistości poprzez potraktowanie wań człowieka jak znaków (model analityczny). Na dalszym etapie badiu chowań przeprowadzali bardziej szczegółowe klasyfikacje personologu różniając na przykład dwa typy osobowości - dokonującej uznakowicnia wistości (typ semiotyzujący) lub unikającej takich praktyk (typ desemiot - a także określając rodzaje scmiotyzacji percepcji świata i dzieląc ją na wania konceptualne (wartościowanie sytuacji realnych) oraz zachowa ni. i ne (stwarzanie sytuacji idealnych)⁴⁷. Niewątpliwie interesujące analizy tartuskich doszły w ten sposób do skrajnej formalizacji, w ramach której ko - nawet pojedynczy gest człowieka - mogło zostać przyporządkowane temu nadającego mu ściśle określone znaczenie. Ten punkt widzenia i nież zdecydowanie polityczne implikacje.

Eco: semiotyka i interpretacja

Umberto Eco, wybitny włoski teoretyk i eseista, a także pisarz, rozpoc/y Eco o estetyce ją karierę naukową w latach pięćdziesiątych <xł badań nad estetyką śroli średniowiecznej _w szczególności nad zagadnieniami piękna w dziele św.Tomasza aj Na tyle jednak przysłużył się on propagowaniu semiotyki jako dytn yplj demickicj i wcielaniu w życie jej metod, że warto przypomnieć titk/c k tów z jego życiorysu naukowego - początkowo jako semiologa-Rtmk a następnie semiotyka korzystającego w swoich analizach przede z koncepcji Peircea. ¹

»io tyka

255

u A kwit laty dostrzegał badacz ślady myśli stmkturalistycznej, a nawet przytuli wręcz odkrycie modelu struktunilistycznego¹*. Zdaniem Eco bowiem, Mott w optyce scholastycznej skonstruowana była analogicznie do sys-ikturalistyczncgo - podobnie jak system strukturalistyczny był struktu-l'l kin.) z elementów dających się określić wyłącznie poprzez różnice dzielonych elementów, tak i jej budowa miała również charakter relacyjny • iii o relacje między formami substancjalnymi)¹''. Dalsze dywagacje pro-I « o do odkrycia kolejnych podobieństw między scholastyką i stniktu-obydwie koncepcje wypracowywały na przykład uniwersalną logikę ■pnv.il y opis rzeczywistości za pomocą opozycji binarnych. I nawet jeśli •Urrwacje uczonego za nieco przesadzone, to już wówczas widać było I lorunck, w którym podążał przez następne lata - najpierw był to oczy-btml tm.dizm, fascynacji którym uległ Eco w latach sześćdziesiątych,do-l|>ł 'V nim z jednej strony antidotum na mało już wówczas nośny idealizm ,U lt« nedetta Crocego, z drugiej zaś - na marksizm, dość mocno toru-Hpogę na włoskim forum humanistycznym. Później jednak zaintereso-Bt) pircmicściły się w stronę semiologii strukturalnej, a następnie -MMfiiotyki,za pomocą której badał już nic tylko literaturę, lecz także in-h n.iknwe. w szczególności zaś zjawiska kultury masowej. Na kom u ■tala/l.i się zorientowana semiotycznie teoria interpretacji.

| fukii ukazała się pierwsza i najsłynniejsza zapewne książka semiotycz-wkiego pod tytułem La struttura assente {Nieobecna struktura)*, po-/ eformę dclcontcnuto (Formy treści), opublikowana w 1971 roku, ptftuotica generale (Traktat scmiotyczny) z 1975 roku'¹ czy wreszcie 1,liana (Semiologia życia codziennego), wydawana w latach 1973-Ętłftio/na efilosofia del linguaggio (Semiotyka i filozofia języka) " I i cynacja Eco kulturą masową - filmem, komiksem, powieścią |*v lun ta styczną - i poważne podejście do roli, jaką odgrywają one u lę wizji świata współczesnego człowieka skierowały jego po-•iię analizy scmiotyczncj i możliwości jej wykorzystania do opi-

■pll Wyniz w drugim wydaniu swojej rozprawy doktorskiej I!problemu este d.lf/nirto, Milano 1970. W szczególności w dołączonej do tego wydania u| mhimI już bardzo wyraźnie poglądy teoretyczne.

Sn p ibki A Weintbcrga, początkowo pt. Pejzaż semiotyczny, Warszawa u, 1), następnie na podstawie wydania/ 1991 r. jako: Nieobecna Uruk A ' •ml" ig, I*. Bravo, Warszawa 1996.

fiu) lit I ik d..i,|d pi/«•!(•/..iic na język |*>hki Tialtato... okazał się najpclim 1 I* i* orli lemiotycznej.

n* polikij Ugnicwsku i P. Salwa, Warszawa 1996.

I" uhm im język polski w całości, natomiast tekst Tryb symboliczny zawarty yXX wieku. Antologia, wybór, oprać. A. Burzyńska, M.P. Markow-fltodi», poi bod/i właśnie z Semiotua efilosofia del linguaggio - przedruk za: ,wył»ór M.P. Markowski, M. Woźniak, tłum. M. Woźniak, Ktuków

..Struktur* św Tomot 2 Akwinu

Strukturi styczne p Eco

Począteł

Nieobca

strukturi

Kulturo

masowi

1

* Na temat koncepcji kultury w teorii szkoły tartuskiej zob. zwłaszcza J. ł.otman, Ił ski, O \emiotyfZnym mechanizmie kultury, (w: ] Semiotyku kultury, of>. cif.

'' Zob, zwłav/i /a A.M. IMati^oniki, Ił. I bpicmtkk Perwno/ojęia i iemiotyku, _uTrk»n