472 473 2

Cechami charakterystycznymi obunogów są: zróżnicowanie odnóży zarówno tułowia, jak i odwłoka, na dwa zespoły, brak karapaksu i przyłączenie jednego segmentu tułowia do głowy. Ciało u form wodnych pływających lub pełzających po dnie jest łukowato wygięte (ryc. 177). długie, u łażących po roślinach skrócone (odwłok jest zredukowany do niewielkiego kikuta), u żyjących w mule. piasku, czy w ściółce walcowate, robakowate. Komensale i pasożyty wykazują różne przystosowania do tych trybów życia. Formy żyjące w strefach odpływów mogą skakać na dość spore odległości, gwałtownie prostując odwłok. Orientują się o zasięgu odpływu, mającego nastąpić w określonej porze dnia i roku. Posługując się oczami, percepują kąty padania promieni słonecznych i odpowiednio się przemieszczają. Obunogi są od I mm do 25 cm długie (gatunki głębinowe). Wiele obunogów jest żywo zabarwionych. Felagiczne są przezroczyste, podziemne białawe. Wiele gatunków silnie upodabnia się zabarwieniem do podłoża, na którym żyją, np. do zielonych glonów.

Na głowie tzw. oczy siedzące lub brak. Czułki dobrze rozwinięte, u komensali i pasożytów często są wykształcone w narządy czepne. U gatunków pływających, u podstaw czułków U występują statocysty. Narządy gębowe przeważnie gryzące. U gatunków odżywiających się drobnym pokarmem narządem cedzącym są silnie rozwinięte szczęki, pokryte licznymi szczeciami. Odnóża segmentu przyrośniętego do głowy są wykształcone w szczękonóża. Odnóża tułowiowe są jednogałęziowe, u większości form koksopodity odnóży tułowiowych wykształcone są w płytki, zwisające ku stronie brzusznej, osłaniające skrzela. Odnóża tułowiowe zróżnicowane są na dwie grupy. Pierwsze cztery pary są nieco krótsze i skierowane ku przodowi (ryc. 177), a ich końcowe człony są zakończone pazurem skierowanym ku tyłowi. Trzy pozostałe pary, bardziej wydłużone i bardziej smukłe, są skierowane ku tyłowi, a ich końcowe człony ku przodowi (stąd nazwa rzędu: obunogi). Na częściach podstawowych odnóży tułowiowych występują skrzela, przy czym mogą występować na wszystkich odnóżach, tylko na 5 ostatnich, albo na 4, 3, a nawet tylko na 2. Formy żyjące na plażach i w ściółce też oddychają skrzelami, utrzymywanymi w odpowiedniej wilgoci. U form budujących domki gruczoły cementowe uchodzą u podstaw 5 pary odnóży tułowia, ale mogą także występować dodatkowe gruczoły w innych częściach ciała. Odnóża odwłokowe dwugałęziowe, również podobnie zróżnicowane na dwa zespoły, jak odnóża tułowia. Pierwsze trzy pary są pływne, wieloczłonowe ze szczecinami, dalsze trzy krótkie i sztywne, u większości gatunków służą do odbijania ciała od podłoża. Telson jest najczęściej drobny, może być rozszczepiony.

Jako narządy wydalnicze funkcjonują gruczoły czułkowe.

Rozwój wprost.

Obunogi rozdziela się na 4 pod rzędy, kryterium podziału stanowi głównie pokrój ciała.

Podrząd kiełżowate — Gammarldea

morskie, słodkowodne, żyjące na plażach morskich w strefach

0^°^ _w ściółce leśnej, komensale i pasożyty. Ok. 4 500 gatunków.

₍#^v! ują się dużym odwłokiem, szerszym niż pozostałe tagmy. Odnóża ■₀yt i odwłokowe mają dobrze rozwinięte. Ciało wygięte łukowato, . |_Ub grzbieto-brzusznie spłaszczone. Telson wolny.

^iełż morski — Gammarus marinus żyje w morzach europejskich, w tym

Bałtyku-

*    zdrojowy (synonim: skaczący) — Gammarus pulex występuje po-_ljcie w wodach słodkich Europy.

^Białek studniczek — Niphargus puteanus występuje w wodach podziemnych

•    Jębokich studniach.

Podrząd: Hiperiidea

Morskie. Ciało przejrzyste. Oczy u większości gatunków bardzo duże, na* tjywajg większą część głowotułowia. Ostatnie dwa segmenty odwłoka zroś-aięte. Ektokomensale meduz. Niektóre żyją w tunikach salp, po zjedzeniu ich JJla. Ok. 350 gatunków.

Podrząd: Caprellidea

Morskie. Ok. 250 gatunków. Ciało cylindryczne długie lub spłaszczone grzbie-to-brzusznie — krótkie. Odwłok silnie zredukowany. Głowotułów częściowo śnięty z 2 segmentem tułowia. Żyją na glonach, koralowcach, mszywiołach, aęść pasożytnicza.

Koźlatka podługa — Caprella linearis ma ciało cylindryczne, długie. Długie _CZulki II, duże szczękonóża i duże odnóża pierwszej pary tułowia, z pazurami skierowanymi ku tyłowi, co nadaje jej wygląd koźlątka. Nie ma odnóży trzeciej iowartej pary tułowia. Pozostałe odnóża długie. Odwłok zredukowany. Żyje aa glonach, czatuje na zdobycz, przyczepiona do rośliny za pomocą ostatnich nr odnóży tułowiowch. Morze Północne.

Cyamus bowis, o ciele krótkim spłaszczonym, żyje masowo na skórze waleni ąbowców.

Zawszela wąsata (synonimy: wesz wielorybia, wielorybnik wąsaty) — Cya-mmysticei żyje na skórze waleni fiszbinowców (wielorybów).

Podrząd: Inglofillidea

Gatunki żyjące w mule zbiorników słodkowodnych i słonawych. Nieliczne gatunki morskie głębinowe. Ciało wydłużone cylindryczne. Odwłok występuje, ale odnóża na nim, z wyjątkiem uropodów, zredukowane. Ok. 30 gatunków.

473