488 489 2

RANCERZOWCE

RANCERZOWCE WŁAŚCIWE LIŚCIORAKI

MAŁZORACZKI

. ' WASONOGI

TANTULOCARIDA

SKORUPIAKI

_1__ WIDŁONOGI — SPLEWKI ' WĄSORACZKI ŁOPATONOGI

PODKOWIASTOGŁOWE

SKRZELONOGI

Ryc. 183. Filogeneza skorupiaków. Fenogram

czym najpierwotniejsze są hoplitowce. Zachowało się u nich oko naupliusowe, wydłużone serce z licznymi ostiami, prawie drabinkowy układ nerwowy, cechy wskazujące na stosunko dużą pierwotność. Pancerzowce, podobnie jak grupy należące do skorupiaków niższych, najprawdopodobniej także rozwinęły się od praprzodka w niezależnej linii (ryc. 183).

W sumie, odnośnie do filogenezy współcześnie występujących skorupiaków, można tylko wskazać, że ich rozwój był związany najpierw z morzem i to głównie ze strefami płytkimi. Formy głębinowe, słodkowodne, ziemnowodne i lądowe rozwinęły się później.

Podtyp: szczękoczułkowce — Chelicerata

Synonimy: pajęczakoksztaltne — Arachnomorpha. szczękoczulkokszlaltne — Ghellceromórpha

Diagnoza: stawonogi nie mające wyodrębnionej głowy, czułków; mające dwie pary przysadek gębowych.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Szczękoczułkowcc żyją w morzach, na lądzie i w wodach słodkich. Znanych jest ok. 65000 gatunków,;z nich prawię 99%jest lądowa, a bardzo nieliczne formy przeszły od życia lądowego do życia w wodzie słodkiej. Są więc głównie . lądowymi stawonogami. _x

Większość-żyje wolno,^pasożyty występują tylko w jednej grupie szczęko-czułkowców lądowych: roztoczy i one mają szczególne znaczenie dla człowieka, gospodarcze i zdrowotne. Są pasożytami i przenosicielami wielu wirusów^ i bakterii chorobotwórczych. Roztocze żyjące w glebie, przyczyniają się do poprawiania jej struktury. Duże znaczenie ekologiczne mają pająki, które są jednym z dominujących składników każdego lądowego zespołu organizmów, np. na 1 hektarze nie koszonej łąki liczebność osobników może dochodzić do ok. 6 milionów. ^Pająki odżywiają się głównie owadami i w związku z tym są zarówno pożyteczne, jak i szkodliwe.

SYSTEMATYKA

Szczękoczułkowce rozdziela się na trzy gromady:

staroraki — Merostomata, pajęczaki — Arachnida, kikutnice — Pantopoda.

Niektórzy systematycy wyodrębniają ze szczękoczułkowców kikutnice i podnoszą do rangi podtypu, a nawet typu. Nie jest to słuszne, gdyż pod względem morfologii funkcjonalnej, budowy wewnętrznej, jak i rozwoju zarodkowego, ściśle nawiązują do innych szczękoczułkowców.

MORFOLOGIA FUNKCJONALNA

Szczękoczułkowce mają ciała o różnych rozmiarach, są mikroskopijne, jak i do ok. 60 cm długie (kopalne do 3 m). Morskie są na ogół większe niż lądowe. Lądowe są bardzo różnie zabarwione, niektóre jaskrawo.

Budowa zewnętrzna

Omawiając ogólnie szczękoczułkowce, zajmiemy się na razie tylko slarorakami i pajęczakami, kikutnice potraktujemy oddzielnie.

Staroraki i pajęczaki łatwo można odróżnić od innych stawonogów. Są charakterystyczne przez to, że nie mają wyodrębnionej głowy, nie mają czułkówj_mają_ tylko dwie pary przysadek gębowych. Ciało mają zbudowane Yghwotułowia (prosomv) i odwłoka (opistosoim^^

Głowotulów jest u wszystkich staroralcow i pajęczaków jednolitą tagmą, nie wykazującą segmentacji.¹! W rozwoju zarodkowym, u ostrogonów, rozwija się z 7 — 8 segmentów — segmentu ocznego (akronu) i 6 — 7 segmentów zaopatrzonych po stronie brzusznej w odnóża; u pajęczaków — z 7: akronu i 6 segmentów zaopatrzonych w odnóża. Dwa segmenty występują przed otworem gębowym, reszta za otworem gębowym, a z tych pierwszy należy do głowy zarodkowej, dalsze (4—5 u ostrogonów, 4 u pajęczaków) do tułowia zarodkowego. Podana liczba jest powszechniej przyjmowana, niektórzy embriolodzy twierdzą, że przed otworem gębowym występuje tylko jeden segment. Z kolei część badaczy twierdzi, że u pająków i roztoczy (pajęczaki) występują nie dwa a trzy segmenty, a więc głowotułów u tych grup składa się nie z 7, a 8 segmentów.

Odnóża zlokalizowane na głowotułowiu są jednogałęziowe i członowane. Są zróżnicowane na dwie pary przysadek gębowych: szczękoczułki i nogogłaszczki oraz u ostrogonów na 5 par odnóży lokomocyjnych, a u pajęczaków na 4 pary.

Szczękoczułki (chelicery) leżą przed otworem gębowym, ale w rozwoju zarodkowym zawiązują się poza nim i następnie przesuwają na pozycję przedgębową. Zakończone są szczypcami lub pazurami, służą do pobierania pokarmu.

Nogogłaszczki (pedipalpy), druga kolejna para przysadek gębowych, położona jest za otworem gębowym. Na członach podstawowych zaopatrzona jest w wyrostki do żucia, a części końcowe są różnie wykształcone u poszczególnych grup. Obok rozdrabniania pokarmu mogą pełnić rozmaite inne funkcje.