4(1) 5

jów dyspozycji psychicznych (spośród tych, które uważamy za istotne). Tak np. w zakresie stosunku jednostki do własnego kraju możemy wyróżnić elementy wiedzy, przekonań, uczuć, motywacji, umiejętności, zainteresowań itp. Bardziej szczegółowe cele wyróżnione w wyniku zastosowania kryterium psychologicznego nazywać będziemy celami kierunkowymi.

Zasada klasyfikacji rozwojowej polega z kolei na tym, że dany cel możemy jeszcze dalej uszczegóławiać, wyłaniając różne Jego składowe elementy przez odnoszenie go do wyłonionych uprzednio stadiów rozwojowych człowieka. Na przykład; taki cel, jak wiedza o kraju ulegnie dalszemu podziałowi na wiedzę, jaką powinno opanować dziecko 7-letnie, 8-letnie itd. Uzyskane w ten sposób, jeszcze bardziej szczegółowe cele nazywać będziemy celami etapowymi albo rozwojowymi standardami wychowania. Powstają one w wyniku łącznego zastosowania do podziału celów naczelnych kryterium psychologicznego i rozwojowego.

Wyodrębnione w ten sposób cele można jednakże W dalszym ciągu uszczegóławiać — mianowicie z kolei przez zastosowanie kryterium praktyczno-wychowatoczego. Polega ono na wyłonieniu tyrodzajów aktywności, do których wychowanek powinien zostać wdrożony, po to aby mógł osiągnąć cel etapowy. Tak np^ aby zdobyć wiedzę o kraju, dziecko będące na danym poziomie rozwoju powinno podjąć szereg działań polegających na poszukiwaniu i gromadzeniu wiadomości, odtwarzaniu ich, opracowywaniu, wymianie z innymi itp. Ten rodzaj celów nazywać będziemy celami operacyjnymi.

Procedurę sprowadzania celów naczelnych do coraz bardziej szczegółowych przez zastosowanie kolejno różnych kryteriów kia-' syfikacyjnych można przedstawić jako schemat (a. 157).

Dopiero świadomość celów operacyjnych, a więc tego, jakie rodzaje aktywności należy wywołać u wychowanków, pozwala przejść do rozwiązań praktycznych dotyczących wychowania. Teraz bowiem wychowawca może podjąć właściwe decyzje co do tego, w jakie dziedziny żyda wprowadzać wychowanków, jakiego rodzaju doświadczeń im dostarczać oraz jakie sytuacje wychowawcze w związku z tym organizować.

25C r

Ideał wychowania

| Analiza merytoryczna

Naczelne cele wychowania

| Analiza przez zastosowanie | kryterium psychologicznego

Cele kierunkowe

(rodzaje dyspozycji osobowościowych)

Analiza przez zastosowanie kryterium rozwojowego

Cele etapowe (standardy rozwojowe)

Analiza przez zastosowanie kryterium praktyczno-wychowawczego

Cele operacyjne (pożądane formy aktywności)

5.4. O stanowieniu celów wychowania

Powiedzieliśmy, że cele wychowania stanowią przedmiot sądów postulatywnych, które są przyjmowane na podłożu innych przesłanek niż te, które wyrażone zostały w postaci sądów orzekających. Problem, jakie są te przesłanki i w jaki sposób można z nich wyprowadzać ideał lub cele wychowania, stanowił od dawna przedmiot dociekań teoretyków. W wyniku tych poszukiwań powstały różne koncepcje stanowienia celów wychowania. Można wśród nich wyodrębnić: 1) koncepcje naturalistyczne, przyjmujące za przesłankę nadrzędną tendencje wrodzone, 2) koncepcje socjólogistyczne, uznające analizę procesów społecznych za punkt wyjścia w budowaniu systemów celów wychowania, 3) koncepcje kidturalistyczne, odwołujące się do niezmiennych wartości. Jakich wychowaniu dostarcza kultura, a wreszcie 4) koncepcje futurologistyczne, dla których podstawowe prze-

15 T