510 511 2

Gruczoły trzustkowo-wątrobowe są u pająków szczególnie duże. u wielu gatunków wrastują do głowotułowia, a nawet do odnóży. Jelito tylne ma rozszerzenie, zwane kloaką.

Pająki odżywiają się głównie owadami, niektóre lądowe łapią drobne bezkręgowce, wodne — drobne ryby. Prymitywniejsze pająki łowią ofiary za pomocą odnóży, wyższe za pomocą sieci.

Oddychanie. Narządami oddechowymi są płucotchawki (1—2 par) i tchaw-ki (1 para. bardzo rzadko 2 pary), albo występuje tylko para tchawek, co jest szczególnie rzadkie, ograniczone do form drobnych. Tchawki u niektórych gatunków są silnie porozgałęziane i wykazują spiralne wzmacniające je zgrubienia na ścianach. U innych występują tchawki sitowe, składające się z krótkiego pnia i pęku tchawek.

Układ krwionośny jest podobnie wykształcony jak u skorpionów, ale serce jest krótsze (ryc. 193), występuje tylko w odwłoku i ma 2 — 5 par ostiów. System naczyń jest różnie wykształcony, zależnie od jakości narządów oddechowych. Jeżeli występują tylko tchawki układ naczyń jest silnie zredukowany. W hemolimfie występują bezbarwne hemocyty.

Układ wydalniczy. W skład układu wydalniczego wchodzą gruczoły biodrowe (I -2 par), cewki Malpighiego (para), ściana kloaki, do której przylegają cewki Malpighiego i nefrocyty. Same gruczoły biodrowe, w liczbie 2 par, funkcjonują tylko u naprymitywniejszych pająków, u reszty druga para jest zredukowana, a pierwsza funkcjonuje razem z cewkami Malpighiego.

Układ rozrodczy. Gonady u większości gatunków są parzyste, u nielicznych nieparzyste. Jajniki przechodzą w jajowody, łączą się w pojedynczą macicę, a ta kończy się pochwą wysłaną oskórkiem. Do pochwy otwiera się zbiornik nasienny, albo uchodzi on oddzielnie (ryc. 193) na specjalnej płytce samiczej (epigynum). Jeżeli występuje płytka, zapłodnienie zachodzi w trakcie składania jaj. jeżeli jej brak, zapłodnienie jest typowo wewnętrzne. Samce najpierw napełniają spermą narządy kopulacyjne, występujące na pedipalpach i następnie przenoszą je do narządów kopulacyjnych samic.

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

Dymorfizm płciowy jest wyraźny, płcie różnią się jakością narządów kopulacyjnych, a poza tym samce są mniejsze. Bruzdkowanie jest częściowe powierzchniowe. Samice składają jaja do kokonów, którymi się opiekują, nosząc je na ciele lub chowając w ukryciach, najczęściej we własnej kryjówce. Niektóre samice podrzucają kokony do gniazd innych pająków. Opieka jest różnie długa, u niektórych gatunków potomstwo młodociane jest karmione przez matkę, u takiego potomstwa występują zachowania wypraszające u matki pokarm.

SYSTEMATYKA

Pająki rozdziela się na dwa podrzędy, w zależności od występowania segmentacji odwłoka.

Podrząd: Mesothela

Pająki z odwłokiem wykazującym segmentację. Chelicery ustawione poziomo w przedłużeniu osi ciała. Dwie pary płucotchawek Serce z 5 parami ostiów Kądziołki na końcu odwłoka. Nie budują sieci łownych. 9 gatunków, ograniczonych w występowaniu do tropikalnej krainy orientalnej.

Liphislius desultor występuje na Sumatrze, Jawie, w Indii.

Podrząd: Opisthothela

Pająki z odwłokiem nie wykazującym segmentacji, rozdziela się je na dwie sekcje zależnie od ustawienia chelicerów.

Sekcja: Ońhognalha Synonim: Mygalomorpha

Chelicery ustawione poziomo, ich pazurki w spoczynku ułożone są równolegle względem siebie (ortognatycznie, ryc. I94A). Dwie pary płucotchawek. Serce z 3-4 parami ostiów. Dwie pary gruczołów biodrowych. Kądziołki na końcu odwłoka. Większość łapie pokarm odnóżami, nieliczne gatunki budują sieci łowne. Sekcja obejmuje największe formy w obrębie pająków. Występują głównie w strefach ciepłych.

Ptasznik zwyczajny — Avicularia avicularia (fot. I5C) o ciele do 5 cm długim, występuje w Ameryce Południowej. Poluje w nocy na drzewach na owady, posługując się chelicerami, łapie także drobne ptaki.

Ptasznik jawajski — Selenocosmia jauanensis, ok. 9 cm długi, żyje na Jawie. Sumatrze, Borneo, Molukach, w Syjamie i Nowej Gwinei.

Ryc. 194. Pająki, typy rozmieszczenia pazurów na szczękoczułkach. A — Orlhognalha, B — Labido-gnalha\ p — pazur

B

Sekcja: Labidognatha Synonim: Araneomorpha

Chelicery ustawione pionowo lub skośnie, ich pazurki są w spoczynku mniej lub bardziej skrzyżowane (ryc. 194B). Para płucotchawek i para tchawek, albo

511