560 561 2

przystosowane do żucia, rzadko do ssania. Szczęki są, pod względem budowy, zbliżone do odnóża dwugalęziowego, u niektórych gatunków są jednogałęzio-we. Pierwszy segment tułowia jest najczęściej mniejszy niż następne. Odwłok jest skrócony, złożony z 6 segmentów. U części skoczogonków segmentacja odwłoka jest wyraźna, u części zatarta. Cechą charakterystyczną jest występowanie na odwłoku cewki brzusznej i narządów umożliwiających skakanie. Cewka brzuszna występuje po stronie brzusznej, pośrodku, na pierwszym segmencie odwłoka. Z wnętrza cewki pod wpływem ciśnienia hemolimfy wynicowują się dwa pęcherzyki, które są organami resorbującymi wodę. Na brzusznej stronie trzeciego segmentu odwłoka osadzone są szczątkowe odnóża, wykształcone w hamowidło, narząd służący do przytrzymywania widełek skocznych. kiedy znajdują się w spoczynku. Widełki będące także przekształconymi odnóżami, uwolnione z hamowidla, działają jak sprężyna wyrzucając ciało do przodu Gatunki nie skaczące mają tylko cewki brzuszne.

Budowa wewnętrzna skoczogonków jest stosunkowo prosta. Brzuszny łańcuch nerwowy ma zwoje w każdym segmencie tułowia. W odwłoku zwoje nie występują. W trakcie rozwoju zarodkowego zawiązki zwojów odwłokowych zostają przyłączone do ostatniego zwoju tułowia. Z narządów zmysłów, prócz oczek i narządu pozaczułkowego, występują włoski i szczecinki zmysłowe, osadzone na czułkach i innych częściach ciała. Nieliczne skoczogonki oddychają za pomocą tchawek, reszta wymienia gazy poprzez pokrycie ciała. Przetchlinki występują na głowie, co jest cechą prymitywną. Cewki Malpig-hiego nie występują. Układ rozrodczy nie ma narządów do kopulacji. Samce produkują spermatofory. Bruzdkowanie jest początkowo całkowite, następnie przechodzi w częściowe powierzchniowe.

Skoczogonki rozdziela się na dwa podrzędy, w zależności od wykształcenia odwłoka.

Podrząd: wolnopierścieniowe — Arłhropleona

Odwłok z wyraźną segmentacją.

Pchiica wodna — P.odura aąuatica występuje na powierzchni wód słodkich, stojących.

Pchiica skacząca — Isotama saltans występuje na śniegu i lodowcach alpejskich, niekiedy masowo.

Czwórzębiec bielański — Tetrodontophora bielanensis, do 5 mm długi, ciemnoniebiesko zabarwiony, jest pospolity w Polsce, występuje w górach (fot. I8A).

Podrząd: zrosłopierścienłowe — Symphyp/eona

Tułów i odwłok o zatartej segmentacji. Obie tagmy złączone ze sobą, ciało kuliste.

Podskoczek zielony — Sminthurus viridis, zawleczony z Europy do Australii wyrządza szkody w uprawach roślin.

Podgromada: Diplurata

Diagnoza: owady bc/skr/.ydłc mające na odwłoku pizydatki: wyrostki kolczaste, woreczki biodrowe oraz przydatki końcowe: widełki lub szczypce.

CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA

Przedstawiciele podgromady prowadzą życie ukryte. Występują w glebie, w ściółce leśnej, pod kamieniami. Opisano ok. 200 gatunków (w Polsce 1). Są szeroko rozprzestrzenione, ale najbogaciej występują w strefach subtropikalnej i tropikalnej. Są saprofagami, roślinożercami, nieliczne gatunki są drapieżne. Zaliczany jest do nich tylko jeden rząd.

Rząd: widłogonki — Diplura

Widłogonki są drobne, 2 — 8, bardzo nieliczne do S0 mm długie. Ciało mają wydłużone. Głowa jest niewielka, prawie prostokątna. Oczy nie występują. Czulki są długie, paciorkowate, wieloczłonowe. Każdy człon ma własne umięśnienie (cecha prymitywna). Narządy gębowe kłująco-gryzące. Segmenty tułowia są nierównej długości (ryc. 207C): dwa pierwsze są mniejsze. Odwłok jest zbudowany z 11 lub 10 segmentów (u niektórych gatunków nie występuje telson). U części widłogonków na pierwszym segmencie odwłoka występują szczątkowe dwuczłonowe odnóża. U wszystkich, na przedpłciowych segmentach odwłoka, występują przydatki przedpłciowe (od 2 do 7): wyrostki kolczaste (styli) i woreczki biodrowe. Ostatni segment zaopatrzony jest w przydatki odwłokowe, w postaci widełek lub chwytnych szczypiec.

Widłogonki oddychają tchawkami, przetchlinki występują na tułowiu (1 do 2 par). Tchawki nie mają spiralnych wzmocnień. U widłogonków z podrzędu Japy gida występują cewki Malpighiego, w postaci niewielkich kieszeniowatych wypukleń (papili), reszta nie ma narządów wydalniczych.

Jaja bruzdkują początkowo całkowicie, później częściowo powierzchniowo.

Rząd rozdziela się na dwa podrzędy, w zależności od rodzaju przydatków odwłokowych.

Pod rząd: Campodeida

Na końcu odwłoka wieloczłonowe widełki.

Widłogonka pospolita,— Campodea staphylinm jest kosmopolityczna. Na ( pierwszym segmencie odwłoka ma szczątkowe dwuczłonowe odnóża, na sześciu dalszych — wyrostki kolczaste i woreczki biodrowe.

Podrząd: Japygida

Na końcu odwłoka szczypce.

Japyx solifugus występuje w południowej Europie.

561