592

władającym punktowi C (ryc. 18.12b). czyli przy ciśnieniu p, w naczyniu o promieniu r,. promień len /ostanie zmniejszony do r_:. napięcie sprężysle zmnkjszy się do a_: (punki B) odpowiadającego ciśnieniu p₂. W celu zrównoważenia panującego w naczyniu ciśnienia p_{% napięcie ściany naczynia powinno wynosić <7,. Nadwyżkę napięcia a, - o_: = B_:B - B„B dostarczają mięśnie gładkie, które kurcząc się zmniejszają promień przekroju naczynia od r, do r^ równocześnie zwiększając napięcie ścian do wartości O_y W celu zrównoważenia ciśnienia />,. panującego w naczyniu o promieniu r₂. potrzebne jest napięcie, które jest sumą napięć: o₂ - biernego, odpowiadającego sprężystym napięciom naczynia, nie wymagających nakładu energii, oraz <r, - a₂ - czynnego, będącego wynikiem skurczu mięśni gładkich, na co zużywa się energia metabolizmu (rozkład ATP).

Jak wynika z ryc. 18.12b. w miarę zmniejszenia się promienia udział napięcia sprężystego staje się coraz mniejszy w stosunku do czynnego, np. DD₀ - bierne (sprężyste! a DD, - czynne. Im mniejszy promień, w tym większym stopniu napięcie sprężyste zostaje zastąpione przez czynne. Zbliżając się do punktu A. któremu odpowiada promień r₀, napięcie sprężyste całkowicie zostaje zastąpione przez -czynne. W tym momencie znika jednak czynnik stabilizujący w postaci sił sprężystych. których rola pod tym względem została wyjaśniona wyżej. Jak widać z ryciny. napięcie czynne nawet mniejsze od cr₀ może spowodować zmniejszenie promienia do zera. a więc do zamknięcia naczynia. Przy braku sił sprężystych układ naczyń staje się niestabilny; w zależności od pobudzenia nerwów naczymorucho-wych naczynia są albo zamknięte, albo otwarte. Istnieje pcw nc ciśnienie krytyczne zamknięcia, przy którym wyłączone zostają czynniki sprężyste, stabilizujące, a napięcie czynne powoduje zamknięcie naczyń. Przy ciśnieniach bliskich wartości krytycznej naczynie jest albo zamknięte przy istnieniu napięcia czynnego, t/n. przy skurczu naczyń, albo jest otwarte przy jego braku. Tego rodzaju ^gra naczyniowa”, szczególnie małych naczyń pr/cdwłośmc/kowych lub zwieraczy pr/rdwłośniczko-wych. kontrolowana przez układ nerwowy, wpływa wybitnie na wartość oporu obwodowego i ma ogromne znaczenie dla regulacji ciśnienia tętniczego i termoregu-lacji.

Czynnik geometryczny naczyń nu duże znaczenie w przypadkach patologicznych zwężeń naczyń, np przy miażdżycowych zwężeniach tętnic wieńcowych. Jak już było powiedziane, składnik dynamiczny ciśnienia w prawic Bcmoulłego nie odgrywa roli w stanach prawidłowego krążenia, jednak w przypadku zwężenia naczynia prędkość przepły wu może zwiększyć się do tego stopnia, że ciśnienie statyczne staje się mniejsze od otaczającego i naczynie ulegnie zamknięciu. Wzrost ciśnienia może jc ponownie otworzyć, po czym ..gra" się powtórzy. aJe krążenie zostaje poważnie zakłócone.

592